Derik (Mardin) ilçesinin güneyindeki volkanik sahanın jeomorfolojisi

Abstract

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Karacadağ volkanik kütlesi, kıta-kıta çarpışması sonucu oluşan kuzey-güney doğrultulu kırık sistemi üzerinde kurulmuştur. Türkiye'de kalkan tipi volkanizmanın tek örneğidir. Karacadağ volkanik kütlesinin çıkardığı bazaltik lavlar, geniş bir alana yayılarak eğimi az olan bir volkanik kütle oluşturmuştur. Karacadağ volkanizmasının en son yayıldığı alan olan Derik (Mardin) ilçe merkezinin güneyinde bulunan, piroklastik malzemeden oluşmuş tefra konileri bölgenin en ilginç yer şekillerini oluşturmaktadır. Araştırma sahasında birçok tefra konisi bulunmaktadır. Mardin-Şanlıurfa karayolunun hemen kuzeyinde dağılış gösteren bu tefra konileri bölgenin tektonik evrimini anlamak için önemli bir sahadır. Bu araştırmada farklı ebatlardaki 16 tefra konisinin jeolojik ve jeomorfolojik özellikleri açıklanmıştır. Araştırma sahasındaki volkan konilerinin dağılışları incelenmiş ve tektonizma ile ilişkisi açıklanmıştır. Araştırma sahasında bulunan tefra konilerinden, malzeme alımı sonucu ortaya çıkan tahribat ciddi boyutlara ulaşmıştır. Araştırma alanındaki 14 koni piroklastik malzeme alımı nedeniyle tamamen veya kısmen tahrip olmuştur. Mardin Dağlarının güneyindeki bu volkanik konilerin tanıtılması ve turizm potansiyelinin geliştirilmesi önerilmiştir.Anahtar Kelimeler: Karacadağ, Volkanizma, Tefra Konileri, Derik Volkanları, Piroklastik Malzeme

The Karacadag volcanic mass in the Southeastern Anatolia Region is formed along the north-south fracture line, which is the result of continental-continental collision. Karacadag is the only example of the shield volcano, in Turkey. The basaltic lavas from the Karacadag volcanic mass spread over a wide area and formed a volcanic mass with little inclination. The tephra cones formed from pyroclastic material located in the south of the center of Derik (Mardin) district which is the last area where Karacadag volcanism spreads are the most interesting places of the region. There are many tephra cones in the study area. These tephra cones which are spread to the north of the Mardin-Sanlıurfa highway are important for understanding the tectonic evolution of the region.In this study, geological and geomorphological features of 16 tephra cones in different sizes are explained. The distribution of the volcanic cones in the study area is investigated and the relationship with tectonics is explained. The destruction resulting from the removal of the material from the tephra cones in the study area has reached a serious level. Fourteen cones in the study area were completely or partially destroyed due to the removal of pyroclastic materials. The introduction of these volcanic cones in the south of the Mardin Mountains and the development of tourism potential have been proposed.Keywords: Karacadag, Volcanism, Tephra Cones, Derik Volcanos, Pyroclastic Material