Halep ahkâm defterleri (1742-1850): taşradan saraya adalet arayışı

Abstract

Bu çalışmada 1742-1850 tarihleri arasında Halep'ten Divân-ı Hümâyûn'a yapılan şikâyetler incelenmiştir. Osmanlı Devleti'nin üçüncü büyük kenti olan Halep, aynı zamanda uluslar arası ticaretin önemli merkezlerinden biri olma özelliğine sahiptir. Şehrin adının uluslararası ticaretle anılması, merkeze iletilen şikâyetlerin ekonomi ağırlıklı olmasına neden olmuştur. Birinci bölümde Halep'in Osmanlı idaresinde kaldığı yaklaşık 400 yıllık tarihini kısaca anlattık.İkinci bölümde aynı zamanda hukuki metinler olan Ahkâm Defterlerini anlamamızda yardımcı olacak kavramsal alt yapının hangi esaslar üzerine inşa edildiğini anlamaya çalıştık. Osmanlı hukukunun genel yapısı, Gayrimüslimlerin Osmanlı hukukundaki yeri, Osmanlı mahkemelerinin yapısı, yargı kararlarına itiraz mercii olarak Divân-ı Hümâyûn bu bölümde değerlendirilen konulardır. Üçüncü bölümde 9 adet Halep Ahkâm Defterlerini şekil açısından inceledik. Bu bölümde defterlerde yer alan belgeler konularına, şikâyetin yapıldığı şehirlere, dinlerine, kadın-erkek oranlarına ve yönetici-yönetilen olma durumlarına göre kategorilendirilmiştir. Her defter ayrı bir alt başlıkta olacak şekilde bu veriler grafikler kullanılarak yorumlanmıştır. Bu bölümde belgelerin içerik olarak değerlendirilmesi daha sınırlı kalmış, daha çok şekil ve sayısal veriler üzerinde durulmuştur. Dördüncü ve son bölümde defterlerde konulara göre ayrılan veriler içerik olarak değerlendirilmiştir. Konular kısaca izah edildikten sonra, konu ile ilgili belgeler dipnot olarak tamamen ya da ilgili kısmı alınarak kullanılmıştır. Değerlendirdiğimiz başlıca konular alacak-verecek, tımar sistemi, vakıflar, genel şikâyetler, adi suçlar, idari işler, eşkıyalık, aile hukuku, hukuksuz vergi, iskân, murabaha ve sosyal meselelerdir. Çalışma Eyâlet Ahkâm Defterleri esas alınarak hazırlanmış ilk çalışmalardandır. Bu çalışmada esas amaç taşranın temel şikâyet konularının neler olduğunu tespit etmek ve yapılan şikâyetlere devlet merkezinin ne gibi çözümler sunduğunu anlamaktır.

In this study, complaints from Aleppo to the Divân-ı Hümâyûn between 1742-1850 were examined. Aleppo, the third largest city of the Ottoman Empire, was also one of the most important centers of international trade. That the city's name was referred to with international trade caused the complaints delivered to the center to be mainly economical. In the first chapter, we briefly talked about the 400 year period during which Aleppo remained under Ottoman rule.In the second chapter, we tried to understand on which principles the conceptual substructure were built that would help us to understand Law Books, which were also the legal texts. The general structure of Ottoman law, the place of the non-Muslims in Ottoman law, the structure of the Ottoman courts, Divân-ı Hümâyûn as the court of appeals for the judicial decisions are the subjects considered in this chapter. In the third chapter, we examined 9 Aleppo Law Books in terms of shape. In this chapter, the documents in the books are categorized according to their subjects, the cities where the complaint is made, the religions, the ratio of women-men and the status of being the manager-managed. These data were interpreted using graphs, with each book in a separate subheading. In this chapter, evaluation of documents in terms of content was more limited and mainly figures and numerical data were emphasized.In the fourth and last chapter, the data in the books separated according to the subjects were evaluated in terms of content. After the subjects were explained briefly, the documents related to the subject have been used as a footnote either fully or by taking the relevant part. The main issues that we have assessed were the assets-liabilities, manorial system, foundations, general complaints, ordinary crimes, administrative affairs, banditry, family law, unlawful tax, housing, murabaha and social issues. The study is one of the first studies based on the State Law Books. The main purpose of this study is to determine what the main complaint issues of the upstate were and what kind of solutions the state central offered to the complaints made.