Halîfe B. Hayyât ve Kitâbü`t-tabakât adlı eserinde geçen hanımlar

Abstract

Bu tezde, Halîfe b. Hayyât'ın hayatı ve eseri Kitâbü't-tabakât'ta yer alan hanım sahâbîler hakkında araştırma yapılmıştır. Halîfe'nin bu eserinde kendilerine yer verdiği hanım sahâbîler tespit edilmeye çalışılarak, hayatları ve Resûlullah'tan (s.a.s.) yaptıkları rivayetler aktarılmaya çalışılmıştır. Tez, üç bölüm şeklinde oluşturularak, birinci bölümde Halîfe b. Hayyât'ın hayatı, ilmi kişiliği, talebeleri, yararlandığı kaynaklar ve tarih yazıcılığı ele alınmıştır. İkinci bölümde Halîfe'nin Kitâbü't-tabakât'ı metodik olarak incelenerek eser hakkında detaylı bilgi verilmeye çalışılmıştır. Üçüncü ve son bölüm olan tezin ana kısmında ise, Halîfe'nin Tabakât'ında yer alan hanım sahâbîler detaylı bir şekilde incelenmiş ve haklarında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Önemli tabakât yazarları içerisinde yer alan Halȋfe b. Hayyât, alanında meşhûr bir tabakât ve tarih yazıcısı olarak bilinir. Basra'da doğmuştur. Hem iyi bir tarihçi hem de iyi bir hadisçidir. Tarih ve ensâb alanlarında eserler yazdığı tespit edilmiş olup, Kitâbü't-tabâkât ve Târîh adlı meşhûr eserleri günümüze ulaşmış, alanında da önemli bir kaynak niteliği oluşturmuştur. Onun bu kıymetli eseri Tabakât'ı alanına dair yazılmış olanlar içerisinde ilklerden sayılmış ve tabakât alanında bir yöntem oluşmasına kaynaklık etmiştir. İslâm'ın gerek Mekke gerek Medîne döneminde farklı pozisyonlarda bulunan birçok hanım sahâbî görülmektedir. Tezde, araştırmalara konu olan Halîfe b. Hayyât'ın Kitabü't-tabakât adlı eserindeki hanım sahâbîlerin hayatlarına ve yine onların neseplerine dair haklarında detaylı bilgiler elde edilerek, hayatları aktarılmıştır. Kabile esasına göre sıralaması verilen bu hanımlar adları, nesepleri, ailesi, evliliği, çocukları, İslâm'a katkıları ve rivayetleri yanında daha birçok yönüyle ele alınmıştır. Bu incelemeler yapılırken hanımların mensup olduğu kabilelerin adları ve bu kabileye mensup olan kaç hanım olduğu belirlenmiştir. Bu hanımlar mensup oldukları kabilelerin alt başlığı şeklinde Halîfe'nin eserdeki ele alış sırasına göre sıralanmıştır. Eserde yer alan hanım sahâbîler kimi yerde künyeleriyle kimi yerde ise isimleriyle zikredilerek tekrarlanmıştır. Bunun yanında sadece adı zikredilerek nesebi hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan hanım sahâbîler de mevcuttur. Resûlullah'ın (s.a.s.) yanında bizzat bulunan veya onun olduğu bir mekânda yer alan hanımların ağzından yapılan hadis rivayetlerine de yer verilmiştir. Genel hatlarıyla bakıldığında eserde zikredilen hanımların tamamının sahâbîlerden olduğu, tâbiîn veya tebeü't-tâbiînden kimsenin yer almadığı tespit edilmiştir. Özellikle hanım sahâbîlere dair yapılan çalışmaların azlığı, bizi böyle bir çalışmaya sevk etmiştir. Araştırmalar neticesinde elde edilen hanım sahâbîlere dair bulgular bu alandaki çalışmaların daha fazla arttırılarak, hakkında pek fazla bilgi bulunmayan bu kıymetli hanımların ortaya çıkarılması gerektiği ihtiyacını da gözler önüne sermiştir.

In this thesis, we have researched about the life of Halîfe b. Hayyât and the women who were mentioned in his work Kitâbü't-tabakât. In this study, it has been tried to narrate the lives of women companions and their narratives from Muhammad by trying to determine the women companions who were given a place in Kitâbü't-tabakât. The thesis has been composed of three parts. In the first part, it has been examined about the life of Halîfe b. Hayyât, his scientific side, his students, the sources which he benefit from and his historiography. In the second part, Kitâbü't-tabakât has been analyzed methodically and it has been studied to give information about the work in detail. In the third and last part of this thesis and the main part, women companions who were given a place in Kitâbü't-tabakât, has been examined in detail and it has been tried to give information about these women companions.Halîfe b. Hayyât, who is one of the most valuable biographers, is known as famous biographer and historiograoher in his field. He was born in Basra. He is a good historian and traditioner. It has been ascertained that he gave works in the field of History and Anthrophology. His famous works named Kitâbü't-tabakât and Târîh reaches today and they are important source of their fields. It is accepted that his valuable work, Tabakât, is the one of the first biographic works that were written in this field and it has been a source of the method in the biography field.There were many women companions who were in different position both at the age of Mecca and Medina in Islam. In this thesis, it has been narrated the lives of women companions who were given a place in Kitâbü't-tabakât by Halîfe b. Hayyât which is the main topic of this research by getting detailed information about their lineage and their lives. It is examined that these women who were sorted by their tribes, their names, their races, their family, their marriages, their children, and contributions to Islam and their narrates have been searched in many aspects. While these researches have been doing, it has been stated the names of tribes which each women belongs to and the number of women in each tribe. These women were arrayed by the subtitle of their tribes which they belonged to, as Halîfe b. Hayyât had done in his work. The women, who took part in Tabakât, have been mentioned sometimes with their personal records or their names. Besides that, there have been women companions who have just name and there isn't any information about their races. It has also included the hadith narratives which have been transferred from the women companions who were besides Muhammad personally or were at the same place with Muhammad. In general terms, it is ascertained that the all of women who have been involved in this thesis were companions and they weren't tâbiîn or tebeü't-tâbiîn.The rarity of researches about especially women companions has prompted doing this study. As a result of these studies, it is necessary to increase the researches at the fields of women companions and give importance to these valuable women who haven't been known too much about them.