Hz. Ömer döneminde (634-644) El-Cezîre`nin fethi

Abstract

Çalışmanın konusu `Hz. Ömer Döneminde (634-644) el-Cezîre'nin Fethi`dir.el-Cezîre bölgesinin fâtihi Ebû Saʻd İyâz b. Ganm b. Züheyr el-Fihrî'dir (v. 20/641).Çalışmanın gayesi, büldân kaynakları çerçevesinde el-Cezîre'nin nereleri kapsadığınıbelirlemek, fütûh ve İslâm tarihi kaynakları da esas alınarak Hz. Ömer döneminde el-Cezîre'nin fethedilişini ele almaktır.Dicle ve Fırat nehirleri arasında, Yukarı Mezopotamya kısmında kalanbölgeye `el-Cezîre` denilmiştir. Eski çağlardan beri birçok medeniyete ev sahipliğiyapan el-Cezîre bölgesinin, geniş bir alanı kapsadığı görülmektedir. Klasik OrtaçağArap coğrafya kaynaklarına göre, el-Cezîre bölgesi Diyâr-ı Mudar, Diyâr-ı Rebîa veDiyâr-ı Bekr diye üç bölüme ayrılmaktadır. Her bir bölge, ana yerleşim yerleriharicinde birçok köy ve kasaba barındırmaktadır. İslâm tarihi ve büldânkaynaklarının, el-Cezîre bölgesi sınırları içerisinde yer aldığını kaydettiği; Rakka,Harrân, er-Ruhâ (Urfa), Re'sü'l-ʻAyn / ʻAynü'l-Verde (Ceylanpınar), Sümeysât(Samsat), Musul, Sincar, Dârâ, Cezîretü İbn Ömer (Cizre), Tikrît, Âmid (Diyarbakır),Mardin, Meyyâfârikîn (Silvan) ve Hısn Keyfa (Hasankeyf) gibi önemli şehirler İyâzb. Ganm komutasında birçok sahâbenin de iştirakiyle el-Cezîre bölgesi fethedildi. 4Safer - 24 Şubat 638 tarihinde gerçekleşen Mercu'r-Ruʻbân savaşı ile el-Cezîrebölgesinin fethi başlamış ve İyâz b. Ganm'ın 20/641'de vefatıyla son bulmuştur.Fetihten sonra, el-Cezîre müstakil bir bölge haline getirilerek belirli şartlarçerçevesinde yönetildi. İslâm medeniyetinin inşâsı adına, Müslüman yöneticilertarafından birçok ibadet alanı yaptırıldı. Müslüman idareciler, el-Cezîre bölgesindeVyaşayan halkla iyi münasebetler kurarak ve kendilerinden vergi almakla yönetimisağladı.Anahtar Kelimeler: el-Cezîre, Hz. Ömer, İyâz b. Ganm, Dicle, Fırat, Diyâr-ıMudar, Diyâr-ı Rebîa, Diyâr-ı Bekr, fetih, fütûh.

The topic of the study is `The conquest of Al-Jazeera in the period of Umar(634-644)`. Abu Saʻd İyâz b. Ganm b. Züheyr el-Fihrî (v. 20/641) was the conquerorof Al-Jazeera region. The aim of the study is to determine the borders of Al-Jazeeraregion within the framework of geography resources, and to address the conquest ofAl-Jazeera in the period of Umar considering the conquests and Islamic historyresources.The area between the Tigris and Euphrates in the Upper Mesopotamia wascalled `Al-Jazeera`. It is seen that Al-Jazeera region hosting many civilizations sinceancient times cover a wide area. According to the classical Middle Age Arabicgeography resources, Al-Jazeera region is divided into three sections as Diyâr-ıMudar, Diyâr-ı Rebia and Diyâr-ı Bekr. Each region includes many villages andtowns in addition to the main settlements. It is stated in the resources of Islamichistory and geography that important cities such as Raqqa, Harran, er-Ruhâ (Urfa),Res'ü'l-ʻAyn / ʻAynü'l-Verde (Ceylanpınar), Sümeysât (Samsat), Mosul, Sinjar, Dârâ,Cezîretü Ibn Umar (Cizre), Tikrît, Âmid (Diyarbakır), Mardin, Meyyâfârikîn (Silvan)and Hısn Keyfa (Hasankeyf) were within the borders of Al-Jazeera region which wasconquered with the command of İyâz b. Ganm and the participation of manycompanions. The conquest of Al-Jazeera region began with the battle of Mercu'r-Ruʻbân on 4 Safer 17 - 24 February 638 and ended with the death of İyâz b. Ganm in20/641.VIIAfter the conquest, Al-Jazeera was turned into a separate region and ruledunder certain conditions. In terms of the construction of Islamic civilization, manyworship areas were established by Muslim rulers. Muslim authorities ruled the regionby having a good relationship with the public living in the region and receiving taxesfrom them.Keywords: Al-Jazeera, Umar, İyâz b. Ganm, Tigris, Euphrates, Diyâr-ıMudar, Diyâr-ı Rebîa, Diyâr-ı Bekr, conquest, conquests.