Farklı azot dozlarının mercimekte (Lens culinaris Medic.) verim ve bazı tarımsal karakterlere etkisi

Abstract

7. ÖZET Bu çalışma Harran Ovası koşullarında yetiştirilen 3 ayrı mercimek çeşidine 6 farklı azot dozu uygulanarak farklı azot dozlarının verim ve bazı tarımsal karakterlere (bitki boyu, sap kalınlığı, ana dal sayısı, ilk bakla yüksekliği, bitkide bakla sayısı, bitkide tane ağırlığı, bintane ağırlığı, hasat indeksi) etkisini belirlemek için 2001-2002 yetiştirme sezonunda Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi araştırma alanında yürütülmüştür. Bölünmüş parseller deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak yürütülen araştırmada Yerli Kırmızı, Fırat-87 ve Seyran-96 çeşitleri kullanılmıştır. Azot dozları ise 0, 2, 4, 6, 8 ve 10 kg/da olarak uygulanmıştır. Elde edilen değerler varyans ve LSD testine tabi tutulmuştur. Çalışma sonunda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir: 1. BİTKİ BOYU (cm): En yüksek bitki boyu, 10 kg/da azot dozunda 64.75 cm, en düşük bitki boyu kontrol dozunda 50.38 cm olmuştur. Çeşitlerden ise en yüksek bitki boyu değeri 62.2 cm ile Yerli Kırmızı, en düşük değeri ise 51.71 cm ile Fırat-87 çeşidi vermiştir. Azot dozu X Çeşit interaksiyonununda da en yüksek bitki boyu 10 kg N /da X Yerli Kırmızı (69.50 cm) ineteraksiyonunda belirlenirken, en düşük değer Kontrol X Seyran-96 interaksiyonunda (46.25 cm) belirlenmiştir. 2. SAP KALINLIĞI (mm): 2.5 mm sap kalınlığı ile en yüksek değer 10 kg/da azot dozunda alınırken; 1.875 mm ile 2 kg/da azot dozu en düşük sap kalınlığı değerini vermiştir. Yerli Kırmızı 1.979 mm ile çeşitler arasında en düşük değeri verirken en yüksek değer 2.354 mm ile Fırat-87 çeşidinde alınmıştır. Azot dozu X Çeşit interaksiyonu incelendiğinde ise en yüksek değer 8 kg N/da X Fırat-87 interaksiyonunda (3 mm) olurken, en düşük Kontrol X Seyran-96 (1.5 mm) interaksiyonunda oluşmuştur. 3. ANA DAL SAYISI(ADET): En düşük ana dal sayısı 2 adet olarak kontrolden alınırken, en yüksek değer 3.04 adet ile 10 kg/da azot dozundan alınmıştır. Çeşitler incelendiğinde ise en yüksek değeri Fırat-87 çeşidi 2.73 adet ile verirken, en düşük ana dal sayısını ise 1.92 adet ile Yerli Kırmızı çeşidinin verdiği saptanmıştır. Azot dozu X Çeşit interaksiyonunda en yüksek ana dal sayısı değeri 1 0 53kg N/da X Seyran-96 interaksiyonunda (3.5 adet), en düşük değerde Kontrol X Yerli Kırmızı (1.6 adet) da saptanmıştır. 4.İLK BAKLA YÜKSEKLİĞİ (cm) : İlk bakla yüksekliği bakımından Seyran-96 çeşidi 21.88 cm ile en düşük, Fırat-87 30.74 cm ile en yüksek değeri vermiştir. Azot dozları yönünden ise 17.35 cm ile kontrol en düşük, 33.13 cm ile 10 kg/da azot dozu en yüksek değeri vermiştir. Azot dozu X Çeşit interaksiyonu incelendiğinde ise en yüksek değer 10 kg N/da X Fırat-87 (36.38 cm) interaksiyonundan alınırken, en düşük ilk bakla yüksekliği değeri Kontrol X Seyran- 96 (16.5 cm) interaksiyonundan alınmıştır. 5. BİTKİDE BAKLA SAYISI(ADET): En düşük 24.25 adet (0 kg/da azot dozu), en yüksek 64.42 adet (8 kg/da azot dozu) olarak alman bitkide bakla sayısı değerlerini çeşitler açısından incelediğimizde ise Yerli Kırmızı'dan 32.96 adet ile en düşük, Fırat-87'den ise 39.31 adet ile en yüksek değer alınmıştır. Azot dozu X Çeşit interaksiyonunda ise en yüksek bitkide bakla sayısı 8 kg N/da X Fırat-87 (81.5 adet) interaksiyonunda oluşmuş iken, en düşük değer 4kg N/da X Yerli Kırmızı (14.5 adet) da oluşmuştur. 6. BİTKİDE TANE AĞIRLIĞI (g): Kontrol dozunda en düşük bitkide tane ağırlığı değeri (0.8975 gr) elde edilirken 6 kg/da azot dozunda en yüksek (2.265 gr) bitkide tane ağırlığı değeri saptanmıştır. Çeşitler incelendiğinde ise Yerli Kırmızı* da 1.478 gr ile en düşük, Seyran-96'da 1.778 gr ile en yüksek bitkide tane ağırlığı değeri saptanmıştır. Azot dozu X Çeşit interaksiyonunda en yüksek değer 6 kg N/da X Seyran-96 interaksiyonunda (2.75 g) belirlenirken, en düşük bitkide tane ağırlığı değeri Kontrol X Fırat-87 interaksiyonunda (0.64 g) olarak belirlenmiştir. 7. BİNTANE AĞIRLIĞI (g): En düşük bintane ağırlığı değeri 28.69 g ile kontrol dozunda alınmıştır. 4 kg/da azot dozunda ise 34.24 g ile en yüksek bintane ağırlığı değeri elde edilmiştir. Kontrol dozunda en düşük değer elde edilirken, diğer azot dozları aynı istatistiki grupta yer almışlardır ve aralarında önemli fark bulunmamıştır. 31.92 g ile Yerli Kırmızı çeşitler içerisinde en düşük değere sahip olurken Fırat-87 çeşidinden 34.14 g ile en yüksek değer alınmıştır. Azot dozu X Çeşit interaksiyonunu incelediğimiz zaman en yüksek bintane ağırlığı değeri 2 kg N/da X Fırat-87 (35.49 g) interaksiyonunda saptanırken, en düşük değer Kontrol X Yerli Kırmızı (27.78 g) interaksiyonunda saptanmıştır. 548. HASAT İNDEKSİ (%): Azot dozları içerisinde en düşük hasat indeksi kontrolde %27.71 ile saptanmıştır. En yüksek hasat indeksi değeri ise %37. 29 ile 6 kg/da azot dozundan alınmıştır. %36.90 ile en yüksek değer çeşitler içerisinde Seyran-96 ile elde edilmişken en düşük değeri %28.79 ile Yerli Kırmızı'nın verdiği görülmüştür. Azot dozu X Çeşit interaksiyonunu incelediğimizde ise en yüksek değer 6 kg N/da X Seyran-96 interaksiyonunda (%39.95) belirlenirken, en düşük hasat indeksi değeri Kontrol X Yerli Kırmızı (%21.06) interaksiyonunda saptanmıştır. 9. DEKARA VERİM (kg): Dekara verim değerleri içerisinde kontrolde 1 19.3 kg/da ile en düşük değer alınmıştır. En yüksek değer ise 21 1.8 kg/da olarak 6 kg/da azot dozunda saptanmıştır. Çeşitler arasında ise en düşük dekara verim 153.1 kg ile Yerli Kırmızı'da olurken en yüksek değer 199.6 kg ile Seyran-96'dan alınmıştır. Azot dozu X Çeşit interaksiyonu incelendiğinde en yüksek dekara verim değeri 6 kg N/da X Seyran-96 interaksiyonunda (238.8 kg/da) elde edilirken, en düşük dekara verim değeri Kontrol X Yerli Kırmızı (98.1 kg/da) interaksiyonunda elde edilmiştir. 55

8. SUMMARY This study was carried out at Harran University, in the research field of the faculty of Agriculture in 2001-2002 growing season. Six different doses of nitrogen were applied to three different varieties of lentil to determine the effects of different doses of nitrogen on yield and some agricultural characters (plant height, stalk diameter, number of main branch, first pod height, number of seed per plant, seed weight per plant, thousand seed weight, harvest index). Experiment was arranged in split plots with replications. Yerli Kırmızı, Fırat-87 and Seyran-96 varieties were used. The doses of nitrogent were used as control at (0 kg/da), 2 kg/da, 4 kg/da, 6 kg/da, 8 kg/da and 1 0 kg/da. Analysis of variance and LSD test were applied using MSTAT-C statistic program. The following results were obtained: 1. PLANT HEIGHT (cm): The highest plant height was 64.75 cm at 10 kg/da N application and the shortest was 50.35 cm at control dose. The highest height was 62.2 cm of Yerli Kırmızı and the shortest was 51.71 cm of Firat-87. The heighest plant height was in the dose of nitrogen x variety interaction 10 kgN/da x Yerli Kırmızı (69.50 cm) and the lowest rate was in control x Seyran-96 interaction (46.25 cm). 2. STALK DIAMETER (mm): With 2.5 mm thickness, the highest rate was obtained at 10 kg N/da, while with 1.875 mm 2 kgN/da gave the lowest thickness rate. Yerli Kırmızı gave the lowest rate with 1.979 mm whereas the highest rate was taken with 2.354 mm from Firat-87. When N x variety interaction was examined, the highest value was at 8 kg N/da x Firat-87 interaction (3 mm), the lowest was taken at control x Seyran-96 interaction (1.5 mm). 3. NUMBER OF MAIN BRANCH: The lowest number of the main branches was taken from the control as two, per plant and the highest number was counted at 10 kg N/da as 3.04. When the varieties were examined, Firat-87 had the highest number of branches with 2.73 per plant and the lowest number of the the main branches was found in Yerli Kırmızı with 1.92. The highest value of the number of the main branches at N x variety interaction was at 10 kg N/da x Seyran-96 interaction (3.5), the lowest value was at the Control x Yerli Kırmızı (1.6). 564. FIRST POD HEIGHT (cm): From the height, Seyran-96 had the lowest first pod height with 21.88 cm while Firat-87 had the highest with 30.74 cm. For the different nitrogen dose applications, the control gave the lowest value with 17.35 cm whilelO kg N/da N applications gave the highest value with 33.13 cm. When N x variety interaction was examined, the highest first pod height was measured at the 1 0 kg N/da x Firat-87 interaction with 36.38 cm and the lowest height of the first bean value was taken at the control x Seyran-96 interaction with 1 6.5 cm. 5. NUMBER OF SEED PER PLANT: The lowest number 24.25 was taken at 0 kg N/da, the highest number with 62.42 was taken at 8 kg N/da. Yerli Kırmızı with 32.96 had the lowest number of seed per plant, whereas Firat-87 had the highest number with 39.31. for N x variety interactions, the highest number of the seed per plant was counted at 8 kg N/da x Firat-87 interaction (81.5), The lowest number was taken at 4 kg N/da x Yerli Kırmızı (14.5). 6. SEED WEIGHT PER PLANT (g): The lowest weight of the grain in the plant was taken at the control dose (0.8975 g) and the highest weight of the grain in the plant was taken at 6 kg N/da dose (2.265 g). When the varietiess were examined, Yerli Kırmızı gave the lowest seed weight with 1.478 g and Seyran-96 gave the highest weight of the grain in the plant with 1.778 g. For N x variety interactions, highest value was determined at 6 kg N/da x Seyran-96 (2.75 g) interaction. The lowest weight of the grain in the plant was determined at the control x Firat-87 interaction with (0.64 g). 7. THOUSAND SEED WEIGHT (g): The lowest weight was obtained with the control dose (28.69 g). The highest weight was taken at 4 kg N/da. Although the lowest value was taken from the control dose, the other doses of N were in the same statistical group and no significant differences were observed among them. Yerli Kırmızı at the lowest rate with 31.92 g among the varietiess and Firat-87 gave the highest rate with 34.14 g. When N x variety interaction was examined, the highest thousand seed weight was determined at 2 kg N/da x Firat-87 interaction (35.49 g) and the wowest rate was found at the control x Yerli Kırmızı interaction (27.78 g). 8. HARVEST INDEX (%): The lowest harvest index was determined at the control with 27.71%. The highest index of harvest was taken at 6 kg N/da with 37.29 per cent. Among the varietiess the highest rate was taken from Seyran-96 with 36.90 57per cent and the lowest rate was seen at yerli Kırmızı with 28.79 per cent. When N x variety interacton was examined the highest rate was at 6 kg N/da x Seyran-96 interaction with 39.95 per cent and the lowest index of harvest rate was determined at the control x Yerli Kırmızı interaction with 21.06 per cent. 9. YIELD PER DECARE (kg/da): The lowest rate for the yield per decare was taken from the control with 1 19.3 kg/da. The highest rate was determined at 6 kg N/da as 211.8 kg/da. The lowest yield per decare among the varietiess was from Yerli Kırmızı with 153.1 kg and the highest yield was taken from Seyran-96 with 199.6 kg When N x variety interaction was examined, the highest yield per decare was determined at 6 kg N/da x Seyran-96 interaction (238.8 kg/da) whereas the lowest yield per decare was found at the control x Yerli Kırmızı interaction (98.1 kg/da). 58