Anaç olarak kullanılabilecek bazı ekmeklik buğday çeşit ve hatlarının bazı özelliklerinde genetik varyasyonun saptanması

Abstract

ANAÇ OLARAK KULLANILABİLECEK BAZI EKMEKLİK BUĞDAY ÇEŞİT VEHATLARININ BAZI ÖZELLİKLERİNDE GENETİK VARYASYONUNSAPTANMASIEmine DEMİRÖZETBu çalışmada Ekmeklik buğday melez bahçesinde bulunan 146 hat veya çeşidinagronomik, fizyolojik ve teknolojik özellikleri tespit edilerek ıslah çalışmalarında kullanımolanaklarının belirlenmesi amaçlanmıştır.Araştırma 2003-2004 Ekim sezonunda GAP BKİ Bölge Müdürlüğü Araştırma veDeneme İstasyonunda ilave sulanan koşullarda yürütülmüştür. Materyal olarak GüneydoğuAnadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsün'den alınan ve enstitü tarafından tescil ettirilmiş kültürçeşitleri, bölgeden toplanan ekmeklik buğday materyali, uluslar arası CIMMYT ve ICARDAkuruluşlarından temin edilen 146 hat veya çeşit kullanılmıştır. Denemede elde edilen verilerüzerinden varyans, standart sapma, mode, medyan, varyasyon katsayısı, regresyon analizlerigibi istatistiki parametreler EXCEL bilgisayar programi yardımıyla yapılmış olup, diklik(kurtosis) katsayısı ile yayıklık (skewness) katsayısı ise SOKAL and ROHFL, (1969)'a görehesaplanmıştır. Karakterler arası korelasyon ilişkisi ise TARİST bilgisayar programı(Açıkgöz ve ark. 1994) yardımıyla tahmin edilmiştir.Tarla hazırlığı Ekim ayında tamamlanıp, ekim Aralık ayının ilk haftası elle yapılmıştır.Her bir blokta 17 hat veya çeşit olacak şekilde 3 X 0.6m (2 sıra) = 1.8 m2 büyüklüğündekiparsellere ekilmiştir. Fosforun (P) tamamı (6kg da-1) ve Azotun yarısı (6kg da-1), ekimleberaber verilmiştir. Azotun diğer yarısı (6kg da-1) ise üst gübre olarak erken ilkbaharda (sapakalkma döneminde) verilmiştir.Bitkiler kardeşlenme başlangıcında iken ortaya çıkan geniş yapraklı yabancı otlarıkontrol etmek amacıyla % 75 Tribenuron methyl etkili maddeye sahip yabancı ot ilacı, 1 g.da-1 hesabıyla uygulanmıştır. Yeterli yağış olmayan dönemlerde (başaklanma başlangıcı vesüt olum dönemlerinde) iki defa tava usulü sulama yapılmıştır.Denemenin amacına yönelik çıktının alınması için gerekli gözlemler ve ölçümler çeşitveya hatların yetişmesi boyunca alınmıştır. Ayrıca başak özelliklerini belirlemek amacıylatam olum döneminde her parselden 10 başak örneği alınmıştır. Bitkiler hasat olgunluğunaeriştiklerinde tüm parseller elle orak yardımıyla 8-9 Temmuzda hasat edilip daha sonrabiçerdöverle harmanlanmıştır.Ölçülen karakterler : 2. yaprak eni, 2. yaprak boyu, başaklanma gün sayısı, bayrakyaprak eni, bayrak yaprak boyu, metrekarede başak sayısı, bitki boyu, başak sapı uzunluğu,başak uzunluğu, başakta başakçık sayısı, başakta tane sayısı, başakta tane ağırlığı, tane verimi,1000 tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, % protein ve % kül dür. Gözlenen karakterler ise;büyüme şekli, soğuk zararı, sıcak zararı, tane dökme, kılçıklılık, ve başak yoğunluğudur.Araştırmada elde edilen sonuçlar ve öneriler aşağıda özetlenmiştir:1.) Alınan gözlemler dikkate alındığında materyalin % 54.7'sinin yarı yatık, %36.9'unun dik ve % 8.2'sinin ise tam yatık gelişimli olduğu ve yazlık, yazlık-alternatifyetişme tabiatlı materyal olduğu gözlemlenmiştir. Materyalin soğuk zararı bakımındanincelediğimizde % 47.2'sinin az, % 34.2'sinin orta ve % 8.9'unun çok şiddette sararmalarıolduğu, az olan sararmaların daha sonraki dönemlerde kaybolduğu materyalin şiddetlisoğuktan etkilenebileceği gözlemlenmiştir. Bunun yanısıra % 9.5'i ise soğuktanetkilenmemiştir. Parseldeki bitkilerin % kaçının yattığı 1-5 skalasına göre belirlenmiş olup, buskalaya göre en çok yatan çeşit materyalin % 1'ini (Serdari) , orta derecede yatan çeşitlermateryalin % 4.1'ini, hafif yatma gösteren çeşitler materyalin % 19.1'ini, hiç yatmagöstermeyen çeşitler ise materyalin % 76'sını oluşturmuşlardır. Bu bakımdan materyalinyatma sıkıntısı olmadığı anlaşılmıştır. Tüm hat ve çeşitlerin tanelerini dökmediği tespitedilmiştir. Ayrıca sıcak zararından dolayı meydana gelen tanelerde buruşma gözlenmemiştir,ayrıca materyal başak kılçıklılığına göre sınıflandırılmış olup % 89'unun kılçıklı, % 11'ininde kılçıksız olduğu gözlenmiştir . bulgular materyalin kurak ve sıcağa uygun olduğunugöstermektedir.2) Ölçüm ve sayımla alınan karakterler değerlendirildiğinde m2'de bitki sayısıbakımından materyalin % 83'nün 350-650 arasında olduğu, 2. yaprak eninin ortalama 1.12cm, boyunun 20.58 cm olduğu, bayrak yaprak eninin ortalama 1.34 cm, boyunun 19.91 cmolduğu, bayrak yaprak uzunluğunun tane verimi üzerine olumlu etkileri olduğu (r= 0.184*) ve16.5 bulunan % varyasyon katsayısı değerlerinin erken generasyonlarda seleksiyonun kısmenbaşarılı olabileceğini gösterdiği anlaşılmıştır. M2'de başak sayısının ortalama 519 adetolduğu, başak sayısı arttıkça tane veriminin de arttığı (r= 0.173*), % 26 bulunan varyasyonkatsayısının seleksiyonun geciktirilmesini işaret ettiği anlaşılmıştır. Ortalama 113 gündebaşaklanan materyalin orta erkenci olduğu, başak uzunluğu ve yoğunluğunun verimle ilişkisiolmadığı materyalde başakta başakçık sayısı (ort: 16.95), başakta tane sayısı (ort: 34.89),hektolitre ağırlığı ve başakta tane ağırlığı (ort: 1.16) ile tane verimi arasında makarnalıktaolduğu gibi sırasıyla r= 0.259**, r= 0.269**, r= 0.162* ve r= 0.375** olumlu ilişkilersaptanmıştır. Bu karakterler için korelasyon değerleri büyüdükçe % varyasyon katsayısıdeğerleri de büyümüş ve başakta tane ağırlığı ile başakta tane sayısında seleksiyonungeciktirilmesi yerinde görülmüştür.Tane verimi 224 ile 750 kg da-1 arasında değişmiştir. Verim bakımından yeterlivaryasyon vardır. Ancak yeni yüksek verimli hatlarla takviye edilmelidir. Düşük verimlikültür çeşitleri melez bahçesinden çıkarılmalıdır. 13.38 ile 52.90 g arasında değişen 1000tane ağırlığı ile tane verimi arasında olumlu (r= 0.273**) ilişki vardır. Ortalama 33.44 g olan1000 tane ağırlığı daha yukarı çekilmeli, yeni hatlarla takviye edilmelidir. Ortalamahektolitre ağırlığı (ort: 77.18 kg) bakımından materyal kabul edilebilir (75-84 kg)sınırlardadır. % protein oranı 10 ile 18.62 arasında değişmiştir. Poligon eğrisinin sağa yatıkolması ortalamayı aşan çok sayıda hat veya çeşit olduğunu göstermektedir.3) Sonuç olarak incelenen 146 ekmeklik hat veya çeşidi metrekaredeki bitki sayısı,ikinci yaprak eni , ikinci yaprak boyu, başaklanma gün sayısı, bayrak yaprak eni ,bayrakyaprak boyu, m² de başak sayısı, bitki boyu, başak sapı uzunluğu, başak uzunluğu, hektolitreağırlığı, protein oranı (%) ve kül oranı (%) bakımından yeterli varyasyona sahiptir.Tane verimi ile istatistiksel önemde ilişkisi olan başakta tane sayısı, başakta başakçıksayısı, başakta tane ağırlığı bakımından yüksek çeşitlerle melez bahçesinin takviye edilmesihalinde materyalin tane verimi yönünden daha iyileşeceği düşünülmektedir. Bundan sonrakiçalışmalarda materyalin tam ekmeklik kalite profili çıkarılmalı, kalitenin geliştirilmesineçalışılmalıdır.

AN ASSESSMENT ON GENETIC VARIATION IN SOME of AGRONOMIC CHARACTERISTICS ofBREAD WHEAT CROSSING BLOCKEmine DEMİRSUMMARYThis study aimed to investigate some agronomical, physiological and tecnologicalcharacteristics of bread wheat crossing block with 146 entries.This study was carried out under supplementary irrigated conditions in GAPAdministration Koruklu Research end Experimental Station in 2003-2004 crop growingseason. The material was received from the Soustheastern Anatolian Agricultural ResearchInstitute. Definition statistics such as variation, standard deviation, mode, median, coefficientof variation were obtanıed by EXCEL statistics soft ware. Curtosis and skewness werecalculated according to SOKAL and ROHFL (1969). The coefficients of correlation amongvarious characteristics were found employing TARIST statistical software (Acıkgöz et. al,1994).Tillage was completed in October and field nursery was planted by hand inDecember. Each plot was 3 rows and 3 m long. Each block was consisted of 17 entries. Plotsize was 1.8 m2. whole phosphorus (6 kg da-1) and half of nitrogen (6 kg da-1) was applied asbase fertilizer. The rest half of nitrogen (6 kg da-1) was given in early stem elongation stage.Chemical weed control was practiced for broad leaf weeds. Active ingradient of %75 tribenuron methyl was applied with a ratio of 1 g. da-1. Twice fload irrigation werepracticed in grain filling period. 10 spikes were collected for scoring some spikecharacteristics in maturity. Field nursery was harvested by hand on 8-9th of July.Scored quantitave characteristics; width of prior leaf to flag life, lenght of prior leafto flag leaf, heading date, lenght of flag leaf, widht of flag leaf, number of spikes per m2, plantheight, peduncle lenght, spike lenght, number of spikelets per spike, number of grain perspike, grain weight per spike, grain yield, 1000 kernel weight, hectoliter weight, proteıncontent (%) and kül content (%).Scored qualitative characteristics; growing habit, cold damage, lodging, heat damage,shattering, awnedless, spike density.The research results were summarized as follows.1.The results indicated that 36.9% of material was erect type, 54.9% semi-prostrateand 8.2% prostrate type. Material was mainly spring and spring alternative growing habit.Material was also affected by winter hardiness. Some yellowing symptoms on leaves wereobserved. 47.2% of material was affected slightly whereas of 34.2% moderately and 8.9%highly affected by cold. 9.5% of material was found to be resistant to cold. According tolodging scale, used in the study, 76.0% of material was no lodging type, 19.1% of that lodgedslightly. 4.1% of material was moderately lodging type and one of material was found to befully lodging. All of the entries were found to be non-scattering type. No screwelling in grainwas observed. Material was awned type (89%). Only 11% of material was awnedless.2.The results obtained from various analyses of quantitave characteristics showed thatnumber of plant m-2 raged from 350-650 in 83% of material. The mean of the width of thesecond leaf prior to flag leaf was 1.12 cm. The mean of the length of that was 20.58 cm. Thewidth of the flag leaf was 1.34 cm and the mean the length of that was 19.91 cm. Correlationanalysis indicator that there was positive and statistically significant correlation (r=0.184*)between grain yield and the lenght of the flag leaf 16.5% CV indicated that selection for thelong flag leaf entries can be practiced in relatively early generations. Average number of spikem-2 was found to be 519. As the number of spike m-2 increase, the grain yield also increase(r=0.173*) 26% CV revealed that selection must be delayed. Material was found to bemoderate-early maturing type (average 113 days). The length of spike and the density of spikewere not affective criteria for grain yield. Number of spikelet spike-1, number of grain spike-1,hectoliter weight and grain weight spike-1 were most effective factors on to grain yield,giving r=0.259**, r=0.269** , r=0.162* and r=0.375** respectively. Relatively high R2%values of those characteristics showed the accuracy of delay selection.The grain yield ranged from 224 to 750 kg da-1. Result indicated the presence ofadequate genetic variation in grain yield. But crossing block (CB) needs to employ evenhigher yield entries. 1000 kernel weight ranged between 13.38 and 52.90 g and positivecorrection was detected (r=0.273**) between grain yield and 1000 kernel weight. Average1000 kernel weight was 33.44 g. His must be increased employing new cultivars in to CB.Average hectoliter weight was found to be 77.18 kg. This was within commerciallyacceptable limits (75-84 kg). Protein % changed from 10.00% to 18.62%. Polygon wasskewed to right for this character, indicating the presence of many entries which has higherprotein content than average.3. It was concluded that the genetic variation for number of plant m-2, weight ofsecond flag leaf , length of the second leaf, number of day for heading, width and length offlag leaf, number of spike m-2, plant height, peduckle length, hectoliter weight, protein (%)and ash content (%) were adequate for any breeding objective.When the CB is enriched for some yield relating characteristics such as number ofspikelet spike-1, number of grain spike-1 and grain weight spike-1, grain yield of CB willincrease to a desirable level. The quality characteristics of CB must be studied in next MSc.studies.