Farklı tuz konsantrasyonlarının ceylan 95 makarnalık buğday ve şahin 91 arpa çeşitlerinde bazı gelişme dönemleri ve morfolojik özellikler üzerine etkileri

Abstract

FARKLI TUZ KONSANTRASYONLARININ CEYLAN 95 MAKARNALIK BUĞDAYVE ŞAHİN 91 ARPA ÇEŞİTLERİNDE BAZI GELİŞME DÖNEMLERİ VEMORFOLOJİK ÖZELLİKLER ÜZERİNE ETKİLERİCemile ADIYAMAN (DOĞRU)ÖZETBu araştırma , Ceylan 95 makarnalık buğday ve Şahin 91 arpa çeşidinde çimlenme, fidegelişimi dönemleri ve ileriki dönemlerinde farklı tuz dozlarına gösterdikleri reaksiyon vetuzluluğun bitkiye olan etkilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırma HarranÜniversitesi Ziraat Fakültesi Merkez Laboratuarı ve deneme alanında kurulu sera içinde 2004-2005 yetiştirme sezonunda yapılmıştır. Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre 4tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Denemede dokuz farklı tuz dozu (0, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16dS/m ) kullanılmıştır.Deneme üç aşamalı olarak yürütülmüştür. Çimlendirme çalışması sırasında kullanılantuzlar saf suda eritilerek 0 (kontrol) , 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16 dS/m elektriksel iletkenliktekiçözeltiler elde edilmiştir. Çimlendirme 20 ± 2 ºC'de ve %75 oransal nemde tamamenkaranlık çimlendirme dolabında yapılmıştır. Denemede kullanılan 9 cm çaplı petri kapları,tohumlar ve çimlendirme ortamı %10'luk sodyum hipoklorit çözeltisi ile sterilize edilmiştir.Petrilerin içine filtre kağıdı konulup her petriye 50 adet tohum bırakılmış ve belirtilen tuzdozları ile hazırlanan çözelti 8 gün boyunca tohumlara uygulanmıştır.Saksı denemelerinde yetiştirme ortamı olarak Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesideneme alanından alınan toprak kullanılmış ve deneme 4 tekerrürden meydana gelen ikibloktan oluşmuştur. Denemede kullanılan toprağın 2 mm elekle elendikten sonra yapılananalizinde EC = 1.084 dS/m olarak bulunmuştur. Sera denemesinde 3 kg'lık plastik saksılarkullanılmıştır. Toprak, saksılara doldurulmadan önce, verilen elektriksel iletkenlikderecelerini sağlayacak tuz dozları ile karıştırılıp daha sonra saksılara doldurulmuştur (Mer veark., 2000) . Alınan toprak örneklerinin analizinden sonra dekara 8 kg P2O5 ve 16 kg(NH4)SO4 düşecek şekilde hesaplanan gübre miktarları, saksı başına 8 g P2O5 ve7.6 g(NH4)SO4 olacak şekilde ekimden önce toprağa karıştırılmıştır. Tohumlar ekimden öncetohumla geçen hastalıklara karşı ilaçlanmıştır. Her saksıya 20 adet tohum olacak şekilde23.12.2004 tarihinde ekim yapılmıştır. Ekimden sonra saf su ile sulama yapılmış ve denemesüresince saf su kullanılmıştır. 03.03.2005 tarihinde her saksıya 7.6 gr (NH4)SO4 olacakşekilde üst gübre verilmiştir. Deneme süresi fidelerin kardeşlenme dönemi sonuna kadardevam etmiş ve bu dönemde 1. bloğun saksıları boşaltılıp fide özellikleri incelenmiştir. 2.blokta ise hasada kadar bakım işlemlerine devam edilmiş ve başak özellikleri alınmıştır.Elde edilen verilerin istatistiki analizleri tarist bilgisayar programı kullanılarakyapılmıştır.Araştırmadan elde edilen sonuçlar aşağıda maddeler halinde verilmiştir.1) Çimlenme: Tuzluluğun artışı ile birlikte hem arpada hem buğdayda çimlenme hızı,çimlenme gücü, koleoptil ve kökçük boyu değerlerinin azaldığı ancak tuz dozlarındanbuğdayın arpadan daha çok etkilendiği tespit edilmiştir. Bu değerlerin tuz dozu artışı ileazalması, tuzluluk arttıkça tohumların çimlenme için gerekli olan suyu alamaması ileaçıklanmıştır.2) Fide: Tuzluluk artışının arpa ve buğdayda yeşil aksam yaş ağırlığı, kök yaş ağırlığı,yeşil aksam kuru ağırlığı ve kök kuru ağırlığının önemli ölçüde azalmasına neden olduğubelirlenmiştir. Bu durum, tuzluluğun bitkilerin besin ve su alımını engellemesi, bitki başınayaprak sayısı, yaprak alanı ve kardeş sayısında azalmalar meydana getirmesiyle açıklanmıştır.3) Başaklanma ve olgunlaşma: Tuzluluk artışının arpada ve buğdayda çıkış gün sayısı,kardeşlenme gün sayısı, sapa kalkma gün sayısı ve başaklanma gün sayısını artırdığı tespitedilmiştir. Bu özelliklerin tuz dozu artışı ile azalması, tohumların çimlenme dönemindetuzluluğun etkisiyle yeterince su alamaması ve bundan dolayı çimlenmenin gecikmesi,kardeşlenme ilk yaprak koltuğunda teşekkül ettiğinden bu durumda kardeşlenmenin degecikmesi ile açıklanmıştır. Aynı şekilde tuzluluğun etkisiyle zayıf bir gelişme periyodunagiren ve kardeşlenme dönemine geç giren bitkiler sapa kalkma ve başaklanma dönemilerinede geç girmişlerdir.Başaklanma-erme gün sayısı tuzluluğun etkisiyle arpada ve buğday da azalmış ancakarpadaki azalma buğdaya göre daha az olmuştur. Bu dönemde tuzluluğun yarattığı fizyolojikkuraklık nedeniyle bitkiler yeterince su alamamış ve dane dolumu tam olarakgerçekleşememiştir. Bu da danelerin dolum ve olgunlaşma döneminin kısalmasına nedenolmuştur.Artan tuzluluk arpa ve buğdayda bitki başına fertil kardeş sayısının azalmasına nedenolmuştur. Buradan, sürekli tuzluluğun etkisinde kalan arpa ve buğday bitkilerinin yeterli su vebesin maddesi alamadıkları için yaprak sayısını, yaprak alanı ve kardeş sayısını azalttığısonucu çıkarılmıştır.Tuzluluğun artışı arpa ve buğdayda bitki ve başak boyunu azaltmıştır. Topraktanyeterince su ve besin maddesi alamayan bitkilerin iyi gelişemediği ve bunun sonucu olarak dabitkilerde zayıf bir gelişme ve boyunda kısalma meydana geldiği gözlenmiştir.Artan tuzluluğun arpa ve buğdayda başaktaki başakçık sayısının ve başaktaki danesayısının azalmasına neden olmuş ancak bu azalmanın buğdayda arpadan daha fazla olduğubelirlenmiştir. Bu durum, sapa kalkma ve başaklanma dönemlerinde su stresi yaşayanbitkilerde yeterince su alınamandığından başaktaki başakçık sayısının ve başaktaki danesayısının azalması ile açıklanmıştır.Tuz dozu artışının arpada başaktaki dane ağırlığı, bin dane ağırlığı ve saksı başına daneveriminin azalmasına neden olduğu belirlenmiştir. Buradan yetişme periyodu boyuncatuzluluğun etkisinde kalan arpa bitkilerinin zayıf bir gelişme gösterdiği, yaprak alanıküçüldüğü için dane dolum döneminde yapılan fotosentez ile danelerin tam doldurulamadığısonucu çıkarılmıştır.Tuz dozu artışının buğdayda başaktaki dane ağırlığı ve bin dane ağırlığının D2 ve D3uygulamalarında artmasına, D4 uygulamasından itibaren de azalmasına neden olduğubelirlenmiştir. Tuz stresine giren bitkilerin başaktaki dane sayısını azaltıp bu daneleri tamdoldurma yoluna gittiği, bu nedenle D2 ve D3 uygulamalarındaki bitkilerin başaktaki daneağırlığının ve dolayısıyla bin dane ağırlığının kontrolden daha yüksek çıktığı sonucunavarılmıştır.Tuz dozu artışının buğdayda saksı başına dane verimini azalttığı gözlenmiştir. Saksıbaşına dane veriminde bir saksıdan elde edilen bütün danelerin ağırlığı alındığı için danesayısı en çok olan kontrolden en yüksek verimin eldildiği sonucu çıkarılmıştır.Sonuçlardan anlaşılacağı üzere, tuz dozlarına genotiplerin tepkilerinin belirlenmesiamacıyla ileriki yıllarda genotiplerin de faktör olduğu araştırmalar üzerinde durulması gerekir.

THE EFFECTS of SOME DEGREES of SALINITY on to SOME PHENOLOGICALPERIODS and AGRONOMICAL CHARACTERISTICS of DURUM WHEAT CULTIVAR ofCEYLAN 95 and BARLEY CULTIVAR of SAHIN 91Cemile ADIYAMAN (DOĞRU)SUMMARYThis study aimed to investigate the effects of some of salinity ratios on togermination and some of agronomical chararacteristics of durum wheat and barleyunder laboratory and greenhouse conditions of Faculty of Agriculture HarranUniversity. Laboratory and greenhouse trials were conducted in research laboratoryof Agriculture Faculty and in experimental field of Agriculture Faculty respectivelyin Şanlıurfa in 2004-2005 cropping season. Randimized completely blockexperimental design with four replications was employed. Treatments were asfollows; 0, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16 dS/m.Laboratory and pod Trials were conducted in tree different growing stages ofwheat and barley. They were; germination, seedling and maturity.Germination: The salt was dissolved in distilled water to obtain solutions withelectrical conductuvity of 0 (control) , 1, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18 ds/m. Thegermination was practiced at 20ºC and 75% relative humidity in dark germinationcabin et. All the petri dishes of 9 cm in diameter, seeds, germination medium weresterilized using hypochloride of 10%. A piece of filter paper was placed into eachpetri plate, in which fifty seeds were placed, and treated with salt solution duringeight days.Seedling and maturity: For the pot trial, field soil of Faculty of Agriculture wasused. The trial was conducted as four replications. The soil was sieved using 2 mmfine sieve, and the EC value of which was determined wiht 1.084 dS/m. For thegreen house trial, plastic pots of 3 kg each were used. The soil was mixed with1varying doses of salt to obtain required electrical conductivity (Mer et. Al., 2000).For each pot, 8 g P2O5 and 7.6 g NH4SO4 were applied. The seeds were treated withfungusid against seed borned diseases. The seeds were planted on 23 December,2004. 20 seeds were sown for each pot. The pots were irrigated using distilled waterthrough the green house study. On 3th of March , 2005, all pots were fertilized with7.6 g NH4SO4. Some of agronomical characteristics were scored till maturity.All spikes in pots were scored for some of spike characteristics. All plants inthe pots were harvested by hand at maturity. Variance analyses were performed usingstatistical software of TARIST (Agricultural Statistic).The results were summarized as follows;1) Germination: It was found that the increasing ratios of salinity decreasedgermination speed, germination vigor, coleptyl length and the length of primery rootsin both wheat and barley. It was also found that wheat was more affected than barley.The increasing ratios of salinity decreased the uptake of water through roots.2) Seedling: It was found that the increasing ratios of salinity decreased freshherbage weight , fresh root weight , dry herbage weight and dry root weight. Thesalinity blocaded the nutrient and water uptake and decreased the number of leafplant-1, leaf area and number of tiller plant-1.3) Heading and maturity: It was found that the increasing ratios of salinityincreased the number days of seedling emerge, the number of days to tillering, thenumber of days to shooting, the number of days to heading. Increasing salinityresulted in some delay in the periods of germination to tillering, shooting andheading.It was found that the increasing ratios of salinity decreased number of daysheading to maturity. Wheat was more affected than barley. The salinity resultedphysiological drought in garin filling period. This decreased grain filling period.2It was found that the increasing ratios of salinity decreased number of fertietillers. This decreased the number of leaf per plant, leaf area and number of tiller perplant.It was found that the increasing ratios of salinity decreased the plant height andspike length. Salinity blocaded nutrients and water uptake. This decreased growing,plant height and spike length.It was found that the increasing ratios of salinity decreased number of spikeletper spike and number of grain per spike. The salinity blocaded nutrients and wateruptake the number of spikelet per spike and the number of grain per spike.It was found that the increasing ratios of salinity decreased the grain weight perspike, thousand-grain-weight and grain yield pot-1 in barley. The salinity resulted inphysiological drought in growing period. This resulted in decrease in growing. It wasconcluded that, the plants were weak depending on salt stress, and had a small leafarea, there for grain were not filled completely. Photosynthesis was, grains were notfilled fully at maturity.It was found that the increasing ratios of salinity increased the grain weightspike-1 and thousand grain weight in D2 and D3 ratios of salinity. The increasingratios of salinity decreased the thousand grain weight in other treatments. Salinitystress decreased the number of grain spike-1 and increased grain filling. D2 and D3ratios were higher than control(D1 treatment) for these characteristics.It was found that the increasing ratios of salinity decreased grain yield pot-1.Control was better than all other treatments. The number of grain per pot in controltreantment was higher than those of other treatment.It was concluded that similar experiments must be carried out employingvarious genotypes.34