Urfa yerli domates (Lycopersicon esculentum M) genotiplerinin yüksek sıcaklığa tolerans düzeylerinin bazı morfolojik ve fizyolojik özellikler yönünden incelenmesi

Abstract

Bu çalışmanın amacı; Urfa yerli domates genotiplerinin sıcağa toleransdüzeylerinin belirlenmesi amacıyla bazı fizyolojik ve morfolojik özelliklerininincelenmesidir. Deneme 2005 yılında GAP Eğitim Yayım ve Araştırma Merkezimüdürlüğünde yürütülmüştür.Dört Urfa yerli domates genotipi ve Asya Sebze Araştırma ve GeliştirmeMerkezinden sağlanan 10 sıcaklığa toleranslı domates genotipi ile karşılaştırılmıştır.Farklı ekim-dikim tarihleriyle oluşturulan optimum (28/21OC), orta yüksek(32/22OC) ve yüksek sıcaklık (37/27OC) koşullarında bitkilerin doğal olarakyetişmeleri sağlanmıştır.Araştırma materyallerinde tohum çimlenme oranı ve süresi, %50 çiçeklenmesüresi, meyve tutum oranı, üretilen çiçek tozu sayısı, salınan çiçek tozu sayısı, çiçektozu canlılığı, çiçek tozu çimlenmesi, tohumlu meyve oranı ve meyve başına tohummiktarı, partenokarpik meyve oranı, gelişmemiş çiçek-meyve oranı, aborsiyonauğramış çiçek oranı, tüylülük, yaprak tipi, yaprakların genel görünüşleri, yapraksayısı, bitki yaprak alanı, ana gövde çapı, meyve ağırlığı, meyve çapı-boyu ve sudaçözünebilir kuru madde (SÇKM) özellikleri incelenmiştir.Orta yüksek sıcaklık ve yüksek sıcaklık domates bitkilerinin tohum çimlenmeoranını, meyve tutum oranını, üretilen çiçek tozu sayısını, salınan çiçek tozu sayısını,çiçek tozu canlılığını, çiçek tozu çimlenmesini, tohumlu meyve oranını, meyvebaşına tohum sayısını, meyve çapını ve SÇKM oranını düşürmüştür. Yaprak sayısıve meyve ağırlığı orta yüksek sıcaklıktan etkilenmezken yüksek sıcaklıktadüşmüştür.Buna karşın orta yüksek sıcaklık ve yüksek sıcaklık partenokarpik meyveoranını, aborsiyona uğramış çiçek oranını, yaprak alanını ve ana gövde çapınıartırmıştır. Gelişmemiş çiçek-meyve oranı orta yüksek sıcaklıktan olumsuzetkilenmezken yüksek sıcaklıkta artmıştır.Bunun yanında sıcaklık stresi tohum çimlenme süresini ve meyve boyunuetkilememiştir.Sıcaklık artışı bitkilerin daha erken çiçeklenmesine yol açmıştır. Sıcaklıklabirlikte tüylülük değişmemiş, yaprakların genel görünüşleri değişmiştir. Yapraklardakıvrılmalar ve deformasyonlar hatta bazı çeşitlerde sürgün uçlarından başlayarak tümbitkinin ölümüne kadar giden kurumalar meydana gelmiştir. Yaprak tipi çoğu çeşittestandart (Tip 3) bazı çeşitlerde ise patates yapraklı tiptedir (Tip 2) ve sıcaklıklabirlikte değişmemiştir.Sıcaklık artışıyla, meyve tutum oranı, üretilen çiçek tozu sayısı, salınan çiçektozu sayısı, çiçek tozu canlılığı, çiçek tozu çimlenmesi arasında negatif birkorelasyon tespit edilmiştir. Buna karşın yüksek sıcaklık stresi partenokarpik meyveve aborsiyona uğramış meyve oranında pozitif bir korelasyon hesaplanmıştır.Urfa yerli domates genotipleri özellikle çiçek tozu çimlenme oranı, salınançiçek tozu sayısı, partenokarpik meyve oranı ve gelişmemiş çiçek-meyve oranıbakımından daha üstün olarak tespit edilmiştir. Sıcaklığa en tolerant genotiplerCLN1621L, 64-16 ve 4-10 genotipleri olmuştur.Sıcaklığa tolerant domates ıslah programlarında tohumlu meyve oranı, salınançiçek tozu sayısı, çiçek tozu çimlendirme oranı seleksiyon kriteri olarakkullanılmalıdır.Urfa yerli domates genotipleri, sıcağa tolerant çeşit geliştirme çalışmalarındadeğerlendirilmesi ve gen kaynaklarımızın korunması bakımında önem arzetmektedir.

The objectives of this study were to investigate of some morphological andphysiological characteristics of Urfa domestic tomato genotypes to determine thelevel of their high temperature tolerance. The experiment was conducted in GAPTraining Extension and Research Center in 2005.Four Urfa domestic and ten heat-tolerant tomato genotypes, which wasprovided from Asian Vegetable Research and Development Center, were naturallygrown in different plantation periods (temperature conditions), which is arranged forthem as optimum (O) (28/21 0C), the moderate high temperatures (MHT) (32/22 0C)and high temperatures (HT) (37/27 0C).The percentage of seed germination and duration, 50% fluorescence duration,the percentage of fruit set, the number of pollen produced, the number of pollenreleased, the pollen viability, the pollen germination, the percentage of seed set, thetotal seed amount per fruit, the parthenocarpic fruit set, the undeveloped flowers rate,the aborted flowers rate, stem pubescence, the leaf type, the morphologicalappearance of leaves, the number of leaves, the leaf area, the diameter of stem, thefruit weight and width and the total soluble solid substance were investigated.It has been decreased some features of plants studied such as the percentage seedgermination, the percentage of fruit set, the number of pollen produced, the numberof pollen released, the pollen viability, the pollen germination, the percentage of seedset, the number of seeds per fruit, the fruit width and the total soluble solidsubstance, under MHT and HT conditions. While the number of leaves and the fruitweight weren?t affected under MHT, they have been low level under HT.On the other hand, it has been increased some features such as theparthenocarpic fruit rates, the aborted flowers, the leaf area and the diameter of stemunder MHT and HT. Though undeveloped flowers were negatively affected onMHT, it increased on HT.Otherwise the heat stress hasn?t been effective on the percentage seedgermination and duration or the fruit length. Increasing of temperature caused earlierblossoming on genotypes studied. The stem pubescence was normal, but themorphological appearance of leaves changed because of high temperature. Curlingand deformations of leaves, moreover dying that starting from shoot tips through thewhole plants were also observed. As the most of leaf types was standard (type 3), theother leaves were potato-like (type 2) on some genotypes and unchanged.In addition to increasing of temperature, the negative correlation was determinedbetween the percentage of fruit set, the number of pollen produced, the number ofpollen released, the pollen viability and the pollen germination. On the contrary this,the positive correlation calculated between elevated temperature, the parthenocarpicfruit rates and the aborted flowers.Urfa domestic tomatoes genotypes were superior according to the percentageof pollen germination, the number of pollen released, the parthenocarpic fruit ratesand the undeveloped flowers. The genotypes CLN1621L, 64-16 and 4-10 were themost heat tolerant genotypes.The percentage of fruit set, the number of pollen released, the pollengermination should use as selection criteria on breeding program for selecting heattolerant tomatoes.Urfa domestic tomato genotypes seems for utilizing on improving heat-toleranttomato breeding program and preserving our tomato germplasm.