Hammamizade İsmail Dede Efendi`nin İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Hamparsum Defterlerinde yer alan peşrev ve saz semai formunda eserlerinin günümüz nota yazısına çevrilmesi ve incelenmesi

Abstract

Hammamizade İsmail Dede Efendi'nin İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Hamparsum Defterleri'nde kayıtlı Peşrev ve Saz Semai Formunda eserlerinin yer aldığı defterlerin incelenmesi adlı bu çalışma Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Anasanat Dalı Yüksek Lisans Programında Tez olarak hazırlanmıştır. Günümüzde popüler kültür, küresel faktörler, yaşam şekilleri, komşu kültürlerle etkileşim, psikolojik ve sosyokültürel bir çok etkenden sebep, Klasik Türk Müziği değişime uğramaktadır. Bu değişim daha çok eserin makamsal ve melodik yapılarında görülmektedir. Bu sebeple elimizdeki az sayıda da olsa mevcut eski yazmaları, nota yazmalarını, nazari ve ameli olarak inceleme gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda, Hamamizade İsmail Dede Efendi'nin İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Hamparsum Defterleri'nde yer alan Peşrev ve Saz Semai formundaki eserlerinin günümüz nota yazısına çevrilmesi ve incelenmesi adlı bu tezde, bu gereklilikten yola çıkarak hareket edilmiş ve Hamparsum Limonciyan'ın kendi adı ile bilinen Hamparsum yazı sistemi ile yazılan eserlerin ele alınıp incelenmesi amaç edinilmiştir. Çünkü mevcut yazı sistemleri içerisinde müziğimizde en geniş kitlelere ulaşmış ve dönem bazında en uzun süre ile kullanılmış yazı sistemi Hamparsum müzik yazı sistemi olmuş ve bu müzik yazı sisteminin okunup yazılması diğer nota yazım sistemlerine nazaran daha basit olmuştur. Bu çalışma, Hammamizade İsmail Dede Efendi ile sınırlandırılmıştır çünkü bu yazı sisteminin ve defterlerin ortaya çıktığı süreçte döneminin kabul edilen en iyi müzisyenidir. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi arşivinde bulunan Hamparsum defterlerindeki eserlerini inceleyerek çalışmanın amacında belirtilen bütün faktörlere örnek olabilecek saptamalar yapılması hedeflenmiştir. Tezin I.Bölümünde Hammamizade İsmail Dede Efendi'nin hayatına geniş bir bakış, bu bakış içerisinde de dönemin ileri gelen müzisyen ve kuramcıları Sultan III.Selim, Nasır Abdülbaki Dede, Ali Nutki Dede gibi isimlere atıfta bulunulmuştur. Ancak araştırmada temel alınan yazı sistemi söz konusu olduğundan II.Bölümde konu edilen yazı sistemini geliştiren ve isim veren kişi olması sebebi ile Hamparsum Limonciyan'ın hayatına ve kendi adı ile bilinen müzik yazım sistemi hakkında teknik bilgilere yer verilmiştir. Tezin III. ve son bölümünde İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi'nde Y/211-9, Y/212-10a, Y/213-11, Y/214-12, numara ile kayıtlı Hamparsum defterlerindeki Hammamizade İsmail Dede Efendi'nin Peşrev ve Saz Semai formunda eserlerinin çevrim yazılarına, bunların dışında dönemin makam ve usul incelemelerine yer verilmiştir. Sonuç olarak; dönem müziği incelenmiş, çeviriler ve makam-usul incelemeleri sayesinde günümüzle kıyas imkanı sağlanmış ve bu kıyas neticesinde özellikle melodik ve makamsal olarak değişime uğradıkları tespit edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Dede Efendi, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi,Hamparsum, Yazma Eser, Makam, Usul.

This survey, touching upon the examination of Hamamizade Ismail Dede Efendi's music sheets which contain his compositions in Peshrev and Saz Semai forms and are inscribed in Hamparsum Sheets located in Istanbul University Rare Works Library, is prepared as Haliç University Institute of Social Sciences MA Thesis. Nowadays, Classical Turkish music is subject to change due to many various psychological and socio-cultural determinants such as popular culture, global factors, different ways of living and interactions with cultures belonging to the neighboring countries. These changes are mostly seen in melodic constructions of the compositions and in their system of modes or scales known as makams. That is why there emerged the need for studying the existing old manuscripts both theoretically and practically, though they are not many in number. Concerning this matter, in this thesis which covers the examination of Hamamizade Ismail Dede Efendi's compositions in Peshrev and Saz Semai forms, which are inscribed in Hamparsum Sheets located in Istanbul University Rare Works Library, and their interpretation to the notation which is used today, this necessity mentioned has been taken as the reference point and it is aimed to discuss and study the compositions that were written in Hamparsum notation, which was named after Hamparsum Limondjian, who developed it. That is because among the existing notations, which include the other ones that were invented by Kantemiroglu, Ali Ufki, Abdulbaki Nasir Dede, Hamparsum notation has been the one that has been widely acknowledged and been of the longest use in our history of music; additionally, the solfeggio of this notation and writing in it have been relatively easier. Besides, this survey is confined to merely Hamamizade Ismail Dede Efendi for he is thought to have been the best composer of the period when that notation and those music sheets came into existence. It is intended to make some discoveries that can illustrate all the factors stated as the aim of the survey by studying the compositions found in Hamparsum Sheets located in the archive of Istanbul University Rare Arts Library.The first chapter of the thesis covers a comprehensive overview of Hamamizade Ismail Dede Efendi's life, in which some dignitary composers and music theorists of the time, such as Selim III, Abdulbaki Nasir Dede and Ali Nutki Dede, are alluded to. Yet because it is the notation that is concentrated on in the survey, the life of Hamparsum Limondjian and technical information regarding his notation are discussed in the second chapter due to the fact that the notation was named after and developed by him. In the third and the last chapter of the thesis, the interpretations of Hamamizade Ismail Dede Efendi's compositions in Peshrev and Saz Semai forms, which are inscribed in Hamparsum Sheets, located in Istanbul University Rare Works Library and registered under the catalogue numbers Y/211-9, Y/214-12, Y/213-11 and Y/212-10a are introduced; apart from that, the survey of makam and usul belonging to the period is discussed as well. As a result, compositions of the period are studied; a comparison to their present counterparts is made possible thanks to the interpretations and the examinations of their makam and usul, in the light of which the fact that they have altered, especially in the sense of makam, is revealed.Keywords: Dede Efendi, Istanbul University Rare Works Library,Hamparsum, Manuscripts, Makam, Usul.