Üsküdar dokumalarının (18. ve 19. yy) müzelerde bulunan örnekleri üzerine bir araştırma

Abstract

Tekstil tarihi, insanlık tarihi kadar derin bir geçmişe sahiptir. Tekstil konuları araştırılırken tekstilin tarihsel gelişimine değinilmesi bu açıdan bir gerekliliktir. Arkeolojik araştırmalarda ilk tekstil örneklerinin yer aldığı yerleşkeler ve bu tekstil örneklerinin konuya dahil edilmesi tekstil tarihinin başlangıcının belirlenmesi bakımından önemlidir.Anadolu topraklarında uygarlık süren toplumlar, tekstil sanatları alanında sahip oldukları bilgi birikimi ve tecrübelerini Osmanlı İmparatorluğu zamanında daha da geliştirmişlerdir.Osmanlı İmparatorluğunda tekstilin ulaştığı en son noktaya bakıldığında İmparatorluğun son dönemlerinde Batı etkisi altına girildiği, geleneksel Osmanlı desen ve motif anlayışının değiştiği görülmektedir. Bu araştırmada Oryantalizm ile birlikte gelişen Türk Rokoko sanat anlayışının tekstil sanatlarında görülen en belirgin örnekleri incelenmiştir. Sanayi Devriminin etkilerini azaltmak ve rekabet gücünü korumaya yönelik atılan adımlardan biri olarak, İmparatorluğun son dönemlerinde kurulan Üsküdar dokuma atölyelerinin kuruluş belgeleri ile bu merkezde dokunan kumaş örnekleri (Üsküdar Çatmaları, Selimiye, Üsküdar Sevaî) çeşitli müzelerin envanterlerinde kayıtlı bulunmaktadır. Bu nedenle yurt dışı, yurt içi ve özel koleksiyonların envanter kayıtları, online koleksiyonlardan ve kaynaklardan araştırılmıştır. Yapılan araştırmalarda benzer desen ve motif örnekleri karşılaştırılmıştır. Seçilen dokumaların farklı düzen ve kompozisyonlarının benzerlikleri (dönem, atölye ve hatta aynı tezgahta dokunup dokunmadığı gibi kriterler) belirlenmiştir. Seçilen dokuma örneklerinin desenleri çizilmiş; bu desenler, yeniden motif ve kompozisyon olarak yorumlanmıştır.Araştırmadan elde edilen bulgular sonuç kısmında değerlendirilmiştir. Bu tezin araştırmaya konu olan Üsküdar Dokumalarının müzelerde bulunan 18. ve 19. yüzyıl örneklerinin yer aldığı bir kaynak olması da hedeflenmiştir.Anahtar Kelimeler: Dokuma, Çatma, Selimiye, Sevaî, Üsküdar.

Textile has a deep history as old as the history of mankind. Therefore, it is necessary to review historical development of the textile in this regard. Early human settlements with textile samples and including these samples in the investigation process is especially critical in archeological research to identify onset of textiles in its history. Having had lived for thousands of years, the settlements of Anatolia further accumulated and built their knowledge and experience in textiles and in the art of textile during Ottoman period.Looking at the Late Ottoman period textiles; it is seen that the empire had been under Western influence, and traditional Ottoman patterns and motifs changed accordingly. In this research, the most obvious examples of Turkish Rococo style textile arts, which developed together with Orientalism; were the focus of investigation. The Uskudar Textile Ateliers were founded during late decades of the empire to decrease influences of industrial revolution and to protect competitive potential. The documents related to foundation of Uskudar Ateliers and the samples (Üsküdar Çatmaları, Selimiye, Üsküdar Sevaî) woven in these ateliers are now listed in the inventory records of various museums. Therefore, national, international, and private collections' inventory records were examined through online collections and resources. The similar patterns and motif samples were compared during investigation process. Then, it was determined whether selected samples have similarities in terms of layout and composition; and further it was determined in relation to period it was woven, atelier and whether or not they were woven in the same spinning mules. Later, specifically selected samples' patterns included in the thesis were drawn, and then some of them were woven.The findings of the study were analyzed and interpreted in the results chapter. This thesis is also aimed to be a resource of 18th and 19th Century Uskudar Weaving examples included in the museum inventories.Keywords: Weaving, Çatma, Selimiye, Sevaî, Scutari.