Geleneksel Türk konutlarının plan kurgusu ve karakteristik özelliklerinin irdelenmesi, restorasyon ile birlikte yeni işlev verilen İstanbul konaklarının incelenmesi

Abstract

Bir toplumun yaşam biçimi, gelenek ve görenekleri, örf ve adetleri, inançları ve insan ilişkileri o toplumun yaşadığı mekanları tasarlamasında önemli bir yer tutar. Bu özellikler toplumun sosyo-kültürel yaşantısının önemli bileşenleri olup sürekli çevre kültürleri etkileyerek ve onlardan etkilenerek gelişir.Türk evi, Türklerin göçebe dönemlerindeki yaşadıkları mekân olan çadırın iç düzeninden kaynaklanmış olup yüzyıllar içerisinde üzerinde yaşanılan Anadolu kültürleri ve İslam dini ile belirli oranlarda etkileşim içerisinde gelişip olgunlaşmış ve bir senteze ulaşmıştır.Zamanla değişen yaşam biçimi ve buna bağlı olarak değişen istekler nedeniyle birçok yapı özgün işlevini yitirmekte ve farklı bir işleve hizmet etmektedir. Geleneksel Türk evinin gelişmiş hali olan İstanbul konakları da yirminci yüzyılın başlarında değişen yaşam biçimi ile işlevsiz kalmaya başlayarak yok olma sürecine girmiştir. Günümüze kadar gelen konakların birçoğu ise farklı işlevlere hizmet ederek varlıklarını sürdürmektedir.Bu çalışmada, Geleneksel Türk konutlarının plan kurgusu ve karakteristik özellikleri, İstanbul konaklarının mimari yapısı, konakların yok olma nedenleri, günümüze ulaşan konakların mevcut durumu ile yeni ve farklı işlev konaklar incelenecektir.Birinci bölümde tezin amacı, yöntemi ve kapsamı ortaya konmuştur.İkinci bölümde, konakların temelini oluşturan geleneksel Türk evi incelenmiştir. Geleneksel Türk evinin ortaya çıkışı, 16. yüzyıldan başlayarak 19. yüzyılın sonlarına kadar tarihsel süreçteki gelişimleri ve Türk evinin plan tipleri sırasıyla sofasız, dış sofalı, iç sofalı ve orta sofalı olarak incelenmiştir. Türk evinin mekânsal özellikleri kapsamında, oda, sofa ve katlara değinilmiş ve bu mekânları oluşturan mimari yapı elemanları olan döşemeler, tavanlar, pencereler, kapılar, dolaplar, ocaklar ile geçit ve merdivenler incelenmiştir.Üçüncü bölümde, Türk evinin gelişmiş hali olan İstanbul konakları ele alınmıştır. Bu konakların genel özellikleri, tarihsel süreçteki gelişim ve değişimleri, konakları oluşturan mekânlar ile bu mekânların özellikleri incelenmiştir. Geleneksel konutlar hakkında detaylı bilgiye ulaşmaya başladığımız dönem olan 17. yüzyıl ile 19. yüzyıl arası İstanbul'daki toplumsal yaşam ve bunların mimariye yansıması araştırılmıştır.Dördüncü bölümde, İstanbul konaklarının eskime ve yok olma nedenlerine değinilmiştir. Bu nedenler; sosyal değişme, işlevsel değişme, fiziksel değişme, malzemenin eskimesi, yangınlar ve doğal afetler olarak ele alınmıştır.Beşinci bölümde, günümüze kadar gelen konaklar kapsamında, konakların İstanbul içindeki durumları, bunların kaç tanesinin yok olduğu, kaç tanesinin konut olarak kullanıldığı ve kaç tanesine yeni ve farklı işlev verildiği araştırılmıştır.Altıncı bölümde günümüze ulaşmayan önemli konaklar belirtilmiştir.Yedinci ve son bölümde konakların mimari yapısındaki değişiklikler ele alınmış, yeni işlev verilen konaklar hakkında genel değerlendirmeler yapılmış ve konaklara yeni işlev verilirken dikkat edilmesi gereken hususlara değinilmiştirAnahtar kelimeler: İstanbul Konakları, Yeniden İşlevlendirme, Geleneksel Türk Konutu

Socio-cultural features of a society such as their life styles, traditions and observances, customs, believes, and human relations constitute a significant part in the design of places where a society lives. These features are the crucial components of the socio-cultural life in a society, and interact with other cultures gradually.Turkish House, in the nomadic era of Turks, stemmed from the internal structure of the tent in which they were living. It changed, developed, and turned out a synthesis by the partial interaction with Anatolian Cultures and the religion of Islam.There are various types of structures which are losing its distinctive function and serving for a different function because of their lifestyle changing with time and the demands depending upon these changes. Istanbul Mansions are the mature state of Traditional Turkish House. They also have become useless and extinct because of the lifestyles which changed at the beginning of the 20th century. The vast majority of houses which attained to present have been surviving by serving for different functions.In this study; plan, characteristic features of Traditional Turkish residencies, architectural structure of Istanbul Mansions, causes of their extinction, current situation of the houses which have been surviving, the houses with new and different function will be focused on.First chapter is focused on the objective of thesis, methodology and its contents.Second chapter is dealt with the houses which are the basis for Traditional Turkish Houses, birth of the Traditional Turkish House, the growing of it between the period of 16th and 19th century, plan types of Turkish House will be discussed. The rooms, halls, floors are taken into consideration as the accommodation features of Turkish House. Architectural elements like floor coverings, ceilings, windows, doors, cupboards, and stairs are explained.Third chapter is focused on Istanbul Mansions which is the mature state of Turkish House. The general characteristics growing and changing of them in the historical period, the parts of houses, and the features of those parts are explained. The life style in Istanbul between the period of 17th and 19th century and the effects of them to architectural structure are discussed.Fourth chapter is focused on the causes of wear and extinction of Istanbul Mansions Social, functional, physical changes are discussed. Physical change is explained as the wear of materials, fires, and natural disasters.Fifth chapter is focused on the houses which attained to present, the situation of houses in Istanbul, how many of them were extinct, how many of them serving as a house, how many of them that the new and different functions given. The necessity of new function and legal aspects are discussed. Also dealt with eight houses that the new and different function given. The architectural changes stemming from new function of houses, the harmony of new function with the environment and structure are discussed.Sixth chapter is focused on the significant houses which did not attain to present.Seventh chapter is the last chapter which is focused on the changes in the architectural structure of houses after being given new function, general assessment of them, and the significant points that needs to be taken into consideration when giving new features to houses.Keywords: Istanbul Mansions, New Function, Traditional Turkish Houses