XIX.yüzyıl sonu batılılaşma hareketlerinin Pera/Beyoğlu`nda apartmanlaşma sürecine etkileri ve mimari yansımalar

Abstract

XIX. yüzyılın ortalarından beri Osmanlı İmparatorluğu'nda çağdaşlaşma ve yeniden yapılanma süreci içinde bulunan İstanbul şehri, geleneksel kimliğinden ayrılmakta, batı ile siyasi ve ekonomik ilişkilerini de artırmaktadır. Ayrıca bu ilişkiler doğrultusunda, özellikle de XX. yüzyılın başında, batılı yaşam tarzının da toplum tarafından benimsenmeye başlanması ile birlikte alışılmadık bir yapılaşmanın da olduğu görülmekte ve yapı türlerinde çeşitliliğin yanı sıra çok katlı yapılaşma ve yeni konut tipi olarak da apartmanların yine bu dönemde ortaya çıkmış oldukları bilinmektedir. Ayrıca söz konusu gerçekleşen bu yapıların ilk örneklerinin ise XIX. yüzyılda İstanbul'da yabancı elçiliklerin ve tüccarların yoğun olarak bulundukları bugün Beyoğlu Bölgesi olarak bilinen Galata ve onun uzantısı olan Pera'da olduğu da görülmektedir.Yaşam şekli, sosyal yapısı ve kültürel etkileri ile İstanbul içinde her zaman için farklı bir ortam oluşturan Pera'nın Batıyı simgeleyen bir konumda olduğu ve Pera'nın bunu açık bir şekilde sosyal yaşamında olduğu gibi fiziksel yapısıyla da yansıtmakta olduğu görülmektedir.Tez altı bölümden oluşmaktadır.Birinci bölümde tezin amacı, kapsamı ve çerçevesi ortaya konmuştur.İkinci bölümde, Osmanlı İmparatorluğu'nun 19.yüzyıl sonunda genel olarak durumu, azınlık grupları ve yerleşmeleri ayrıca politik yapısı ile birlikte Batılılaşma Hareketlerinin Osmanlı İmparatorluğunu nasıl etkilediği ve bu oluşan etkinin fiziksel yapıyı ve insanları nasıl değişime uğrattığı incelenmiştir. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu'nun sosyal yapısı ve gündelik yaşamı, kültür ve sanat etkinlikleri, ekonomik durumu, kentleşme hareketleri ve mimari yansımaları da incelenmiştir.Üçüncü bölümde, 19.yüzyıl sonunda Pera'nın Batılılaşmadaki süreci incelenmiş ve bölgenin genel olarak tarihçesi anlatılmıştır. Ayrıca bu dönemde Pera'da yaşanan ve görülen sosyal ve kültürel etkiler de incelenerek toplumun Batılılaşma Hareketleri içindeki durumu incelenmiştir. Ayrıca Pera'nın kentsel özelliklerine, yapım işlerine ve bölgede çalışan mimarlara da değinilmiştir.Dördüncü bölümde, Pera'da apartmanlaşma süreci ve bu oluşumu etkileyen faktörler incelenmiştir. Özellikle 19. yüzyılda çok katlı yapı ve apartmanlaşma olgusunun gelişimi ve İstanbul Pera'da nasıl ortaya çıktığı araştırılmıştır.Beşinci bölümde, Pera'da oluşan apartmanların plan, cephe ve sokak düzenleri incelenmiştir. Ayrıca plan oluşumları ve cephe düzenleri de kendi aralarında gruplara ayrılarak anlatılmıştır.Altıncı ve son bölümde ise Pera'nın sosyal, kültürel, ekonomik yapısıyla birlikte politik yapısı özellikle de Batılılaşma Hareketleri ele alınarak ortak bir senteze varılmış ve apartman türü konutlar ve Pera hakkında genel değerlendirmeler yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Batılılaşma, Pera/Beyoğlu, Apartmanlaşma

Istanbul, which has been in a process of modernization and reconstruction since the middle of nineteenth century Ottoman Empire, has been abandoning its traditional identity while increasing its economic and political relations with western world. Also in accordance with these relations especially from the beginning of the twentieth century as the adaptation of western way of life increased among the public, unusual kind of structuring with a variety in construction types has appeared. Multiplex building and apartments as a new kind of housing system can be observed as originating in that period as well. It is also observed that the first instances of the buildings in question are located in areas in the nineteenth century Istanbul like Galatia and Pera today known as Beyoğlu which was once densely hosting the embassies and rich merchants from western countries.It can be easily seen that Pera which always constitutes a distinguishing place in Istanbul with its lifestyle, social structure and cultural activities, is a symbol of the western world and it clearly represents the west with its social life and its architecture. The dissertation is constituted by six chapters In the first chapter the purpose, scope and frame of the dissertation is articulated. In the second chapter, the general conjuncture of the late nineteenth century Ottoman Empire, its political structure, the minorities in the empire and their settlements are examined with the emphasis on how the westernization movements changed the way of social life and architecture. Moreover, the social structure and daily life in Ottoman Empire, art and culture activities, economic situation, urbanization and architecture are all examined. In the third chapter, the westernization of Pera in nineteenth century is examined with a brief history of the region. Also by analyzing the social and cultural practices of modern life in the era, the effects of the westernization movements on people?s life are examined. In addition, there made some comments on urbanization, architecture features of Pera and also some architects living in Pera are introduced. In the forth chapter, the apartment building process in Pera and the factors behind this process are examined. Especially the development of multi-unit dwelling in nineteenth century with apartment buildings and how it emerged in Istanbul Pera is studied. In the fifth chapter, the apartments in Pera are examined according to their plan, facade and street formation. The plan formation and facade orders are described with a classification between each other. In the sixth and the last chapter, it is concluded with a synthesis which brings together the economic, social, cultural and political structure of Pera with a special emphasis on westernization movements and there given some general evaluations about apartment building in Pera. Key words: Westernization, Pera/Beyoğlu, Apartment building