1980 sonrası toplumsal dönüşüm sonucu Zeyrek`te oluşan kullanıcı-mekan ilişkisine yönelik bir analiz ve öneriler

Abstract

İstanbul içinden deniz geçen eşsiz coğrafi konumu sayesinde tarihi boyunca daima değişimin yaşandığı dinamik bir çekim merkezi olmuştur. 1980 sonrasında Türkiye'de hızla küreselleşen dünya ekonomisi ile bütünleşme yolunda önemli siyasal, ekonomik ve toplumsal değişimler yaşanırken İstanbul, önemli uluslararası merkezlerden biri haline gelmeye başlamıştır.Bu süreçte köyden kente yoğun göçle birlikte artan nüfusun ihtiyacını hızlı bir biçimde karşılamak amacıyla gerçekleştirilen konut üretim biçimi, kentin tarihi ve kültürel değeri olan yapıların yıkılarak yerine çok katlı apartmanların yapılmasına ve kentte gecekondu alanlarının çoğalmasına yol açmıştır.Hızlı ve denetlenemeyen göç, çarpık yapılaşma, kültürel değerlerin korunamayarak zarar görmesi, toplum yapısındaki sosyal ve ekonomik sorunların yanı sıra 1999 yılında gerçekleşen Marmara depreminin ardından, yaşadığımız çevrelerin yeterli niteliklerde olmadığının ortaya çıkması sonucunda, kentsel dönüşüm kavramı bir planlama aracı olarak gündeme gelmiştir.Bu çalışmada, 1980 sonrası İstanbul'da meydana gelen siyasal-toplumsal ve ekonomik değişimler ışığında, İstanbul'un tarihi bölgelerinden biri olan Zeyrek'te meydana gelen sosyal-ekonomik değişimler ve bu değişimlerin fiziksel mekana yansımaları ile İstanbul'da son yıllarda gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projeleri incelenerek, Zeyrek bölgesinin sıhhileştirilmesi için temel ilke ve yaklaşımlar belirlenecektir.Birinci bölümde tezin amacı, kapsamı ve yöntemi ortaya konmuştur.İkinci bölümde 1980 sonrası Türkiye'de ve İstanbul'da meydana gelen siyasal-toplumsal ve ekonomik değişimler incelenmiş, ardından bu değişimlerin kullanıcı-mekan ilişkilerine ve kullanıcı gereksinimlerine nasıl yansıdığı irdelenmiştir.Üçüncü bölümde 1980 sonrası İstanbul Tarihi Yarımada'da yapılan tarihi çevre çalışmaları genel olarak değerlendirildikten sonra, son yıllarda Tarihi Yarımada'nın yenileme alanı ilan edilen çeşitli bölgelerinde gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projeleri tek tek ele alınmıştır. Tez çalışması kapsamında ele alınan projeler; Sulukule Yenileme Alanı Projesi, Fener-Balat Sahil Kesimi Yenileme Alanı Projesi, Fener ve Balat semtleri Rehabilitasyon Programı ve Süleymaniye Yenileme Alanı projeleridir.Dördüncü bölümde İstanbul'un Dünya Mirası alanlarından biri olan Zeyrek bölgesi ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bölgenin coğrafi, tarihi, mimari ve kentsel özellikleri incelendikten sonra, Zeyrek'te fiziksel dokunun değişim süreci anlatılmıştır. Ardından, 1980 sonrasında Zeyrek bölgesinde gerçekleştirilen koruma çalışmaları incelenerek bölgenin sosyal ve ekonomik yapısının değişim süreci ve sosyal dokuya ilişkin sorunlar ve değerlendirmeler ortaya konmuştur.Beşinci bölümde ve sonuç bölümünde, bölgenin sosyal ve kültürel yapısına ilişkin değerlendirmeler ışığında, Zeyrek bölgesi'nin sıhhileştirilmesi ve geliştirilmesi kapsamında temel ilke ve yaklaşımlar belirlenerek, alanda seçilen pilot bölgeler için geliştirilen önerilere yer verilmiştir.Anahtar Kelimeler: 1980 sonrası İstanbul'da siyasal-toplumsal-ekonomik değişim, kentsel dönüşüm, Zeyrek'te sıhhileştirme.

Thanks to unequalled geographical location where the sea runs through it, Istanbul has been dynamic attraction center with a constant conversion throughout the history .After 1980, while Turkey is experiencing significant political, economic and social conversions for the sake of being integrated with rapidly globalizing world economy, Istanbul has become one of the important international centers.During this process, along with the intensive migration from rural areas to the cities, type of dwelling production realized to meet the needs of the increasing population caused buildings having historical and cultural values to be destroyed and multi storey apartment buildings to be constructed instead and thus increased suburban areas in the cities.As well as rapid and unsupervised migration, distorted settlement, not protecting cultural values and caused them being harmed, social and economic problems, it has become obvious that the environment we live in does not have enough qualities following the earthquake in the Marmara happened in 1999 and as a result urban transformation concept has been brought to the agenda as a conversion planning mean.In this study, in the light of political, social and economic conversions happened in Zeyrek, one of the historical places of Istanbul after 1980 and reflection of such to physical environment and by analyzing urban transformation projects realized in recent years in Istanbul, fundamental approaches and principles to gentrify Zeyrek locality.In the first chapter, the purpose, context and method of the thesis have been presented.In the second chapter, political-social and economical conversions happened n Turkey and Istanbul after 1980 have been analyzed and the way of reflections of such conversions to user-space requirementsIn the third chapter, historical environment studies carried out after 1980 in Ancient Peninsula of Istanbul are evaluated generally and afterwards urban transformation projects carried out in the regions specified as renovation areas are discussed individually. The projects dealt with under thesis study are Sulukule Renovation Project, Fener-Balat Coastline Renovation Project, Fener and Balat Districts Rehabilitation Program and Süleymaniye Renovation ProjectIn the fourth chapter, the locality of Zeyrek, one of the World Heritage areas of Istanbul is discussed with in detail. After geographical, historical, architectural and urban features of the region are discussed, physical patterns in Zeyrek are explained. Then, protective studies realized in Zeyrek after 1980 are discussed and evaluations and problems related to social pattern and conversion process of the region are stated.In the fifth and the last chapter, based on the social and cultural structure of the region, as part of gentrifying Zeyrek locality and improvements, fundamental principles and approaches are set forth and suggestions for pilot areas are stated.Key Words: Political-social-economic conversion after 1980 in İstanbul, urban transformation, rehabilitation in Zeyrek