Osmanlı`da kubbe gelişimi ve Osmanlı mimarisinde görülen kubbe içi süslemenin plastik değerler açısından incelenmesi

Abstract

Bu araştırmanın konusunu; kubbenin tarihsel gelişimi ve kubbe içi süsleme programlarından oluşmaktadır. Özellikle Osmanlı mimarisinde görülen kubbelerin yapısı ve tezyinatı incelenip, plastik değerlerle olan ilişkisi incelenmiştir. Kubbe; inşa edilen yapıların üst örtüsünde kullanılan, yapıya hem teknik hem de süsleme anlamında değer katan önemli bir yapı elemanıdır. Tarih boyunca farklı medeniyetler tarafından tercih edilen önemli bir unsur olmuştur. Fonksiyonel işlevi sayesinde daha büyük ve anıtsal yapıların inşa edilmesini kolaylaştıran bu yarım daire şeklindeki unsur, mekâna ferahlık ve estetik değer de kazandırmıştır. İnşa edilen yapılarda görülen kubbelerin, malzemesi, süslemesi ve şekli gibi etmenler medeniyetlerin kimliğinin tespit edilmesinde belirleyici rol oynamıştır. Kubbenin gelişmesiyle birlikte, kubbe geçiş elemanları olarak isimlendirilen yardımcı unsurlar da gelişmiştir. Bu sayede oluşan sorunlara getirilen çözümler mimarinin gelişimine katkı sağlarken, aynı zamanda medeniyetler arası etkileşimi de artırmıştır. Kubbenin yapısal gelişim süreci boyunca, medeniyetlerin değişen sanat ve kültür anlayışları kubbelere de yansımıştır. Araştırmamızda kubbelerde uygulanan süsleme teknik ve motifleri incelenerek, örneklendirmeler yapılmıştır. Tezyinatta uygulanan süsleme motifleri ve kompozisyonları dönemlere ayrılarak ele alınmış, yapılar üzerinden örneklendirmeler yapılmıştır. Araştırmamızın örnek sahasını Osmanlı mimarisi oluşturmuştur. Kubbe, yüzyıllar boyunca kullanılmış ancak altın çağını Osmanlı döneminde yaşamıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşundan yıkılışına kadar geçen sürede, mimariyle birlikte kubbenin kullanım alanları ve gelişim süreci ele alınmıştır. Osmanlı mimarisi; erken, klasik ve geç dönem mimarisi olarak üç ana başlık altında ele alınmış, cami, medrese, hamam, han ve türbe yapılarında karşımıza çıkan kubbelerin kullanım şekli, yapısı ve süsleme programları örneklendirmeler yapılarak ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Yapılar; İstanbul, Edirne, Bursa ve İznik gibi Osmanlı mimarisinin filizlendiği ve ilk denemelerin uygulandığı illerden seçilerek, belli başlı yapılar incelenmiştir.

The topic of this research is the historical development and the inside decoration programs of the dome. Especially the structure and the decoration of the domes, seen in the Ottoman architecture, are examined and the relationship with plastic arts is compared. The Dome is an important building element which is used in the upper cover of the structures and adds both technical and decorative value. It has been an important element chosen by different civilizations throughout history. This semi-circular element, which facilitates the construction of larger and monumental structures thanks to its functional nature, has brought spaciousness and aesthetic value to the space. Factors such as the material, the decoration and the shape of the domes seen in the constructed structures, played a decisive role in determining the identity of the civilizations. Along with the development of the dome, auxiliary elements called dome transitional elements have also developed. In this way, the solutions to the problems that arise contributed to the development of the architect while at the same time the interaction between the civilizations increased.During the process of structural development of the dome, the concepts of art and culture of civilizations are reflected in the domes. In our research, decorative techniques and motifs applied on the domes were examined and illustrated. The motifs and compositions applied in the decoration were divided by period and illustrated on the structures.The sample area of our research was created by Ottoman architecture. The dome has been used for centuries, but its golden age was in the Ottoman Empire time. During the period between the foundation of the Ottoman Empire and its collapse, the use areas of the dome together with the architect developed. The Ottoman architecture was classified in three main groups: early, classic and late period architecture groups. In the structures of the Mosque, school, Turkish bath, inn and shrine, the usage patterns, structures and decoration programs of the antagonistic domes have been examined in detail by making examplaries. Certain structures like Istanbul, Edirne, Bursa and İznik, chosen from the illusions of Ottoman architecture and the first experiments, have been studied.