La Programmation de projet sous les contraintes liees aux ressources

Abstract

ÖZET Projeler bir değişim ihtiyacı sonucu ortaya çıkarlar. Bu değişim bir yenilik getirme anlamında bir değişimdir. Yenilik herhangi bir sistemin daha ileri bir düzeye gelmesi için gerçekleştirilmesi tasarlanan ürün, işlem veya faaliyettir. Projeler bir yenilik getirirler. Bu bir ürün için geliştirme projesi, bir süreç iyileştirme veya yeni kalite standartlarının belirlenmesi gibi projeler de olabilir. Projelerin getirmesi amaçlanan yemlikler genellikle büyük ölçekli, çok yaygın etkisi olan, kapsamlı, karmaşık düzenlemeler olup, günlük değişiklikler sonucu yapılan küçük düzenlemeler bu tarz yeniliklerden sayılmazlar. Onlar daha ziyade kurumun doğal gelişmesi sonucu oluşan küçük ilerlemelerdir. Projeyi şöyle tanımlayabiliriz : Bir yenilik getirmek üzere ve belli bir amacı gerçekleştirmek için, belirli bir sürede ve bir arada yapılması gereken, birbirine bağlı veya birbirleriyle ilişkili faaliyetler grubuna proje denir. Bir sonuca ulaşılması gereken, özgül, dinamik, süreli bir değişim sürecidir. Projeleri geniş bir yelpaze içinde sınıflandırma olanağı vardır. Fiziksel ürün yapımı olarak; İstanbul metro projesi, GAP projesi veya askeri alanda Türkiye'de üretilmesi düşünülen 3. nesil taaruz helikopteri projesi sayılabilir. Fiziksel çıktısı olmayan projelere örnek olarak; sekiz yıllık kesintisiz eğitim projesi ve özelleştirme projelerini sayabiliriz. Bu ve bunun gibi pek çok sınıflandırma yapmak mümkündür. Projeleri diğer süreçlerden ayıran önemli birtakım farklar vardır: 1. Projeler sıradan olmayan işlerdir. 2. Her projenin bir amacı vardır. 3. Proj eler geçici organizasyonlardır. 4. Her proje kendine özgüdür. xıv5. Projeler dinamik süreçlerdir. 6. Projeler değişimi zorunlu kılarlar. Projelerin başarılı olması demek istenilen çıktıların alınması, ya da amacın gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir. İyi bir proje yönetiminden anlaşılması gereken; kaynakların uygun zamanlarda, ekonomik olarak ve istenilen kalite gereklerine uygun olarak sağlanması ve kullanılmasıdır. Projelerin başlangıcında yapılan fizibilite çalışmalarının ve ön hazırlıkların sonucunda tahmin edilen bir proje bedeli kadar kaynak ayrılır. Proje ilerledikçe doğal olarak ayrılmış kaynaklar azalacaktır. Bu azalış başlangıçta yavaştır, sonra hızlanır ve bitime doğru yine yavaşlar. Proje yönetimi, yalnızca hedeflenen sonucu sağlamaya değil, aynı zamanda verimli çalışmaya ve proje bütçesi içinde kalmaya özen göstermek durumundadır. Proje yönetiminde, geriye dönüp yapılan hataları düzeltmek olanağı bulunmadığından, işe girişmeden çok detaylı bir planlama çalışması yapmak zorunludur. Proje planlamasında önce proje yöneticisi atanır, sonra proje ekibi seçilir ve sorumluluklar dağıtılır. Proje planlamasının en önemli kısmı projeyi oluşturan faaliyetlerin ve önceliklerin belirlenmesidir. Bu yapılmadan kaynak dağıtımı ve malzeme tedarik planlan oluşturulamaz. Faaliyetlerin kullanacakları kaynakların miktarları ve faaliyet süreleri önemli bilgilerdir. Bu bilgilerin sağlanması proje planlamasının temelini oluşturur. Fakat bu bilgiler büyük ölçüde öngörülere dayanır. Bu aşamalar gerçekleştirildikten sonra proje ağ şeması hazırlanır. Bu şemanın özelliği, projenin faaliyetleri arasındaki ilişkileri göstermesi ve projede kritik faaliyetlerin hangileri olduğuna ışık tutmasıdır. Proje planlamada amaçlar değişik şekiller alabilir:. Eldeki kaynaklar ile projenin en kısa zamanda bitirilmesi (kaynak sabit, süre değişken). Önceden belirlenmiş bir proje süresi dahilinde en az kaynak kullanımı ile projenin bitirilmesi (süre sabit, kaynaklar değişken). Proje toplam maliyetini en az yapacak bir proje süresinde projenin bitirilmesi (hem süre, hem kaynaklar değişken) XVPlanlamanın diğer bir ayağı programlamadır. Programlama ile planlamanın eksik kalan tarafları tamamlanır. Başka bir deyişle, faaliyetlerin takvimle bağlantısı kurulur. Tüm faaliyetlerin başlangıç ve bitiş süreleri hesaplanır, kritik yol ve kritik faaliyetler belirlenir ve değişik faaliyet bollukları hesaplanır. Proje planlamasında en çok kullanılan teknikler CPM ve PERT yöntemleridir. İki yöntem de 1950'lerin sonunda ortaya çıkmıştır. Bunun dışında yine çok sık kullanılan ve bir gösterim şekli olan GANTT şeması gelir. Bu teknikler bazı temel kurallar üzerine oturmuşlardır:. Proje bir grup seri faaliyetten oluşur.. Proje tüm faaliyetlerin tamamlanması ile sona erer.. Faaliyetlerin belirli bir yapılış sırası vardır buna öncelik sırası denir. Bu öncelikler teknik veya doğal öncelikler olabilir.. Faaliyet süreleri önceden tahmin edilir.. Bir faaliyet başladıktan sonra bölünemez.. Bir faaliyet kendinden önceki tüm faaliyetler sona ermeden başlayamaz. Ancak kritik yol üzerinde olmayan faaliyetler bollukları kadar ertelenebilirler.. Her projenin daima bir başlangıcı ve bir sonu bulunur. CPM ve PERT yöntemleri birçok yönden birbirlerine benzerler. Fakat aralarındaki en önemli ayrılık faaliyet sürelerinin hesaplanmasıyla ilgilidir. PERT yöntemi ekseriyetle ilk kez yapılan veya çok az yapılmış olan projelerde kullanılır. Bu sebeple faaliyet süreleri yüzde yüz belirli olmayıp, olasılıklara bağlıdır. İyimser, kötümser ve olası süreler kullanılarak tespit edilmeye çalışılır. CPM'de ise faaliyet süreleri bilinir, çünkü benzer projeler daha önce birçok kez yapılmışlardır. Bu sebeple faaliyet süreleri belirli olarak kabul edilir. Projelerde proje süresi ile projenin direkt maliyetleri arasında ters orantılı bir ilişki mevcuttur. Proje süresinde yapılacak bir kısaltma, ancak dışardan ilave kaynak alımı, fazla mesai veya üçüncü kişilere (taşeronlara) yaptırılacak işler gibi yollarla mümkündür. Bu ise, proje için planlanan bütçeye ek maliyet getirir. Proje süresi için geçerli olanlar elbette faaliyet süreleri için de geçerlidir. Hızlanma kararlarının xvıverilmesi için gerçekleştirilen analize zaman-maliyet analizi adı verilir. Fakat her faaliyetin teknik olarak daha fazla kısaltılamayacağı bir zaman sının vardır. Projeyi hızlandırmak ancak kritik yolu kısaltmakla mümkün olur. Projenin kritik yolu ile diğer yollar arasındaki fark ne kadar büyükse, bu işlemi yapmak o kadar mantıklı olur ve maliyet de o oranda düşer. Kısaltma yapılırken kritik yol veya yollar, diğer yollara giderek yaklaşır. Hatta eşit duruma gelebilir. Bu durumda, eşit yolların tümünde aynı miktarda zaman indirimi yapmak gerekecektir. Proje maliyetlerinin genelde iki boyutu vardır : 1. Proj e bazında sabit maliyetler Projenin endirekt maliyeti olarak da bilinir. Her projenin genel giderleri olarak tanımlanan masraf kalemleri mevcuttur. Birim zaman basma düşen sabit maliyet olarak da incelenir. Buna projeyi zamanında tamamlayamamaktan ötürü katlanılacak olan ceza maliyeti de dahil edilebilir. 2. Faaliyet bazında oluşan maliyetler Faaliyet süresinde azalma ile artacağı kabul edilen maliyetlerdir. Bu nedenle, direkt maliyet veya değişken maliyet olarak da adlandırılır. Proje bazındaki maliyetler sabit, faaliyet bazındaki maliyetler değişken olarak nitelendirilir. Buna göre toplam proje maliyeti sabit ve değişken maliyetlerin toplamıdır. Proje bolluklarının hesaplanması proje yöneticisine hangi faaliyetlerden ne kadar kaynak aktarımı yapabileceği veya kaynakların ne şekilde en iyi kullanılabileceği konusunda yapılacak analizlere yardımcı olur. Proje programının başarıya ulaşabilmesi bakımından faaliyetler için gerekli insangücü, makine, malzeme ve para gibi kaynakların istenilen kalitede, miktarda ve zamanda hazır olması zorunludur. Bunun yerine getirilmemesi durumunda faaliyetlerde gecikmeler, ertelemeler olacak ve bu durum projenin zamanında bitirilmesini zorlaştıracaktır. Gecikmeleri önlemek için alınacak önlemler ise, çoğu zaman proje maliyetlerinin artmasına yol açacaktır. Eldeki kaynakların çoğu zaman sınırlı olduğu ve her kaynağın bir maliyet unsuru olduğu gerçeğinden hareketle, proje öncesi belirlenen kaynak ihtiyacının aşılmaması xvııve kaynakların proje sürerken akılcı kullanılması projenin başarısı açısından önemli bir husus olmaktadır. Bolluğu olan bir faaliyette yer alan insangücü, makine gibi kaynaklan, gecikme olasılığı bulunan bir faaliyete aktararak, o faaliyetin gecikmemesi veya daha kısa zamanda bitirilmesi sağlanır. Bazı durumlarda ise, faaliyeti kaydırmak, başka bir deyişle ileriye atmak kapasitenin daha iyi dengelenmesini sağlar. Bu tür işlemler, aynı zamanda projenin direkt maliyetini düşürmemize de yardımcı olur. Projedeki kaynakların en uygun dağılımım hedefleyen analize kaynak dengeleme veya kapasite dengeleme problemi denir. Kuşkusuz, en uygun dağılıma ulaşmak için faaliyetlerin bolluklarından yararlanmak esastır. Bolluğun bulunduğu zaman dilimi içinde, faaliyetlerin ileriye veya geriye kaydırılması sonucu, kaynakların en iyi kullanım şekli bulunur. Kritik yol üzerinde hiçbir bolluk bulunmadığından kaynak dengelemesi yapmak mümkün değildir. Kaynak kısıtlan altında proje programlama, NP zorluk derecesine sahip bir yöneylem araştırması problemidir ve günümüz bilgisayar sistemleri ile çok kaynaklı modellerin çözülmesi olanaksızdır. Optimal olarak çözülebilen problemler ise pratikte karşılaşılanların tersine oldukça basit ve sınırlı sayıda kaynak ve faaliyete sahip olan, basit problemlerdir. Bu problemin temelinde pek çok araştırmacı tarafından iki amaç fonksiyonu üzerinde durulmuştur. Bunlar proje süresinin kısaltılması ve projenin net değerinin maksimize edilmesidir. Problemin optimal olarak çözülmesi için doğrusal programlama ve dal sınır algoritması yöntemlerinden yararlanılmıştır. Karmaşık ve gerçeğe yakın problemleri optimal olarak çözmek günümüz teknolojisiyle mümkün olmadığından, sezgisel yöntemlerden yararlanılma yoluna gidilmiştir. Fakat tüm ağ yapılan ve tüm kaynak seviyeleri için sezgisel yöntemlerin tespiti kolay değildir. Kaynak kısıtlı proje programlamasında kullanılan sezgisel yöntemlerin temeli, faaliyetleri öncelik kuralları kullanarak sıralamaktır. Bu sıralanmış faaliyetler daha sonra kaynak kısıtlarım ihlal etmeden ve de projenin süresini en kısa tutacak şekilde programlanırlar. xvmKaynaklar projenin tüm hayatı süresince sınırlı olarak kalırsa, bunlara yenilenemez kaynaklar denir. Eğer kaynaklar, belirli periyotlarla yeniden sınırlı değeriyle kullanıma hazır hale gelebiliyorsa bunlara yenilenir kaynaklar denir. Yenilenir kaynaklara örnek olarak işgücü, yenilenemez kaynaklara örnek olarak ise para veya hammadde verilebilir. Eğer bir kaynağın kullanımı hem periyotlar boyunca hem de tüm proje süresi boyunca sınırlı ise bu kaynağa çift sınırlı kaynak denir. Proje programlama problemini etkin bir şekilde çözebilecek olan esnek sezgisel algoritmaları içeren hiçbir ticari paket programı bulunmamaktadır. Fakat bu konuda ilerlemelerin kaydedilmesi, teorinin pratikle birleştirilmesiyle mümkün olabilir. Bu konuda araştırmacılara düşen görev algoritmaları oluştururken özellikle uygulanabilir, esnek ve kodlanabilir algoritmalar oluşturmaya özen göstermek olmalıdır. xıx

RESUME Un projet est un travail realise pour une seule fois ayant le debut et la fin definis. L'objectif d'un projet est unique, mais un objectif peut etre decompose en plusieurs sous objectifs, qui correspond alors â chacun sous projet. La planification est la decomposition d'un projet en taches specifiques et c'est la definition de la sequence selon laquelle ces taches peuvent ou doivent etre realisees. II y a une difference importante entre la planification et rordonnancement. L'ordonnancement est la definition de la tranche de temps durant laquelle chaque tache sera executee. C'est a dire, on trouve la sequence par la planification et on trouve les dates de debut des activites par Pordonnancement. On peut trouver dans les diverses industries des applications de l'ordonnancement de prpjets telles que Pingenierie de construction, le developpement de logiciel, le developpement de produits nouveaux etc.... L'ordonnancement de projet est de plus en plus important pour des entreprises qui ont une production de type projet ou une production de type de commande ou les capacites ont ete râduites. On utilise des methodes CPM et PERT pour analyser systematiquement le reseau du projet. Selon les marges calculees, on decide â retarder ou avancer le projet. On utilise la methode arbitrage coût-temps pour reduire la date d'achevement du projet. Mais ça cause Paugmentation des coûts directs. L' arbitrage coüt-temps nous aide â trouver les activites â retarder, avec une augmentation minimum des coüts directs. Le probleme de programmer les activites avec des ressources limitees et sous les contraintes de precedence est un probleme bien connu qui a ete etudie plusieurs fois dans la litterature. Les solutions optimales peuvent etre trouvees seulement pour des problemes de petite taille, ceci est contradictoire a la realite. xuOn etudie principalement deux objectifs : la minimisation de la date d'achevement du projet et la maximisation de la valeur actuelle nette. On utilise la programmation lineaire et la methode arborescente pour resoudre le probleme. Mais il est impossible de trouver une solution optimale pour les problemes traitant plusieurs ressources. Pour cette raison on utilise des methodes heuristiques pour resoudre les problemes. On utilise les regies de priorites basees sur le temps et les reseaux mais aussi les regies basees sur les ressources. Dans le chapitre 1, on a fait une definition detaillee de projet et la gestion de projet. Dans le chapitre 2, on a cite les phases de planification de projet. Dans le chapitre 3, on a explique les techniques d'ordonnancement du projet les plus frequemment employees. Enfin, dans le chapitre 4, on a expliqua les methodes heuristiques en donnant des exemples numeriques. xm