Tarih kaynağı olarak Jurnal Defteri ve Çankırı jurnal defterlerinin değerlendirilmesi

Abstract

Osmanlı Devleti tarihinde oldukça kritik bir dönemi kapsayan II. Mahmud'un saltanatı sırasında meydana gelen Vaka-i Hayriye hadisesi akabinde gelişen bir dizi reformlar silsilesi dönemin diplomatikasında `usul-ı nizam-ı müstahsene` kavramıyla tanımlanmaktadır. Söz konusu usulün getirdiği yeniliklerden biri de jurnal usulü ve bunun ürünü olan jurnal defterleridir. Kaza ve sancak merkezlerinde jurnal kâtibi unvanıyla görevlendirilen memurlar haftalık ve aylık periyotlar halinde söz konusu jurnal defterlerini tertip ederek merkeze göndermekteydiler. Düzenlenen bu defterlerde en sık karşılaşılan jurnal türü mürur tezkeresi ile seyahat eden kişilerin kayıtlarıdır. Bununla birlikte evlilik, doğum ve ölüm gibi nüfusa dair bilgiler ile yörede meydana gelen çeşitli hadiseler bu defterlerin içeriğini oluşturmaktadır. Nadir de olsa çeşitli emtia fiyatları ve adli vakalar da defterlerde yer almaktadır. Ayrıca defterlerden meslekler başta olmak üzere mahallinin ekonomik hayatına dair bilgiler edinmek de mümkündür. Günümüze dek söz konusu defter türü oldukça az çalışmaya konu edinilmiştir. Bu çalışmanın amacı Çankırı sancağına ait tespit edilen 4 defter örneğinden hareketle jurnal defterlerinden bir tarih kaynağı olarak nasıl istifade edilebileceği ile ilgilidir. Bu amaçla ilk bölümde jurnal defterinin tanımı yapılmış, bu usulün hususiyetleri ve meydana çıktığı dönem ile men-i mürur uygulamasıyla ilişkisine dair tespit edilebilen bulgular ortaya konulmuştur. İkinci bölümde defterlerden elde edilen bilgiler değerlendirilmiş ve dönemin Çankırı'sına dair gün yüzüne çıkan bilgilere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise Çankırı jurnal defterinin transkripsiyonu yer almaktadır. Çalışma sonucunda modern devletin inşası sürecinde, tebaanın birey olarak tanımlanmaya ve kimliğinin inşa edilmeye başladığı bu dönemde; jurnal defterlerinin, merkezi devlet otoritesinin taşrayı gözetleme ve kontrol mekanizmalarının önemli bir parçası olduğu görülmüştür. Ayrıca Çankırı merkez kazası ile Kalecik, Tosya ve Milan kazalarının jurnal defterleri ışığında bu mahallerin tarihine dair ufak katkılar yapılmıştır.

A series of reforms that followed the Vaka-i Hayriye event, which took place during the reign of Mahmud II, which included a very critical period in the history of the Ottoman State, is defined in the diplomatics of the period by the concept of `usul-i nizam-ı müstahsene`. One of the innovations brought about by this method is the jurnal method and the 'jurnal defteri' registers which are the products of this method.Officers who were assigned with the title of 'jurnal kâtibi' in township and sanjak centers arranged the jurnal registers in the weekly and monthly periods and sent them to the center. The most common jurnal type in these registers is the records of people traveling with mürur tezkeresi. However, information on the population such as marriage, birth and death, and the take place various events to the area, constitute the contents of these defters. In rare cases, various commodity prices and forensic cases are also included in the defters. It is also possible to obtain information on the economic life of the place, especially occupations, from the defters. Until now, the type of defters has been subject to very little study. The aim of this study is to find out how to use as a source of history from the jurnal defters by moving from the example of four defters belonging to Sanjak of Çankırı.For this purpose, in the first chapter, the definition of the jurnal defters was made and the findings related to the period and the application of the men-i mürur were revealed. In the second chapter, the information obtained from the defters was evaluated and the information on the day of the Çankırı period was given. The third chapter is the transcription of the Çankırı jurnal defters.As a result of this study, during the period of the construction of the modern state, when the subject began to be defined as an individual and his identity started to be constructed, jurnal defters have been found to be an important part of the public surveillance and control mechanisms of the central state authority. In addition, small additive have been made to the history of these sites in the light of the jurnal defters of the Çankırı central town and the Kalecik, Tosya and Milan towns.