Açık erişim ve akademisyenlerin açık erişim farkındalığı: Fırat Üniversitesi örneği

Abstract

Geleneksel/ticari yayıncılığa alternatif bir model olarak ortaya çıkan açık erişim yayıncılığı, bilimsel iletişimde yaşanan bir takım sorunları ortadan kaldırmak amacıyla türetilmiş ve geliştirilmiştir. Açık erişim olgusundan önce basılı dergi yayıncılığında yaşanan aşırı fiyat artışları aboneliklerin azalmasına neden olmuştur. Birçok kütüphane yaşanan bu süreçten etkilenmiş ve çok sayıda dergi aboneliğinden vazgeçmek zorunda kalmıştır. Bu durum kullanıcılarına güncel bilgi sağlamada önemli bir yere sahip olan kütüphaneleri gerekli bilgileri sağlama konusunda büyük sıkıntılara sokmuştur ve yeni arayışlara yöneltmiştir.`Altın yol` ve `Yeşil yol` olarak adlandırılan modeller bu sorunların ortadan kaldırılması amacıyla geliştirilmiştir. Bu yönüyle açık erişim yayıncılığını, ticari yayıncılığa karşı başlatılmış bir hak arayışı çabası olarak değerlendirmek yanlış olmaz.Araştırmacıların büyük çoğunluğunun bilimsel iletişimde oldukça fayda sağlayan açık erişim olgusu ve yararları hakkında yeterli düzeyde bilgi sahibi olmadıkları düşünülmektedir. Bu nedenle araştırmacılar/öğretim elemanları arasında farkındalığın oluşturulması ve/veya artırılması gerekmektedir. Aksi takdirde her yıl düzenlenen açık erişim çalıştayları, diğer ilgili toplantılar ve akademilerde sistemin işlemesi için oluşturulan yazılımlar, kısacası konu ile ilgili yapılan bütün çabalar hedefine ulaşamayacak ve emekler boşa gidecektir.Çalışmada açık erişimin gelişimi, türleri ve özellikleri, yararları, açık erişim rehberleri, telif hakları, açık erişim politikaları ve mevzuatı, Türkiye'de açık erişim ve arşivlerin özellikleri, kütüphanelerin açık erişimdeki yeri ve Fırat Üniversitesi kurumsal açık arşiv (KAA) çalışmaları konuları irdelenmiştir.Çalışmanın temel amacı, dünyada ve Türkiye'de açık erişimli arşivlerin gelişimini irdelemek, öğretim elemanları arasında farkındalık saptaması yapmak, öğretim elemanlarının KAA'ların etkin kullanımı konusunda tutum ve görüşlerini ortaya çıkarmaktır. Çalışma ile, Fırat Üniversitesi'nde KAA'nın geliştirilebilmesine olanak sağlayacak alt yapı verilerinin elde edilmesi amaçlanmaktadır. Öğretim elemanlarının farkındalık düzeyini yükseltmek ve açık erişimli yayınlardan üst düzeyde yararlanmalarını sağlamak da çalışmanın dolaylı amaçları arasındadır. Aynı zamanda farkındalığı yükseltmek için ortaya konacak sonuçların diğer üniversitelerdeki KAA yöneticilerine de yol göstereceği düşünülmektedir.Öğretim elemanlarının açık erişim farkındalık düzeylerinin tespiti için anket tekniğinden yararlanılmıştır. Olgusal özellikleri yönüyle farklı türde katılımcılardan derlenen veriler SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) yazılımı aracılığıyla analiz edilmiştir. `F.Ü. öğretim elemanlarının açık erişim farkındalık düzeyi düşüktür; F.Ü. öğretim elemanları açık erişim hakkında bilgi sahibi olduklarını düşünseler de konu ile ilgili ayrıntılı bilgi sahibi değillerdir` şeklinde oluşturulan hipotez çalışma sonucunda doğrulanmıştır. Öğretim elemanları kurumda açık erişim farkındalığının artırılmasına yönelik 'seminer verilmeli', 'bilgilendirme toplantıları yapılmalı', 'konferanslar düzenlenmeli', 'paneller düzenlenmeli', 'konu ile ilgili oryantasyon çalışmaları yapılmalı', 'kurum içi/hizmet içi eğitimler verilmeli' ve 'tanıtım toplantıları düzenlenmeli' gibi ifadelerle açık erişim ve KAA konusunda bilgilendirme faaliyetlerinin yapılmasını önermişlerdir. Öğretim elemanları açık erişim olgusu ile ilgili detaylı bilgilere sahip olmasalar da, ifadelerinde söz konusu olguya karşı açık olduklarını ve ön yargılı tutum içinde olmadıklarını ifade etmektedirler.Anahtar Kelimeler: Açık Erişim, Kurumsal Açık Arşivler, Açık Erişim Farkındalığı, Açık Erişim Kaynakları, Kişisel Arşivleme, Fırat Üniversitesi

Open accsess publishing emerging as an altertanetive to conventional/commercial publishing has been derived and developed to remove some of the problems in scientific communication. Before Opern Acsess, excessive price increases in printed magazine publications have resulted in reduced subscriptions. Many Libraries are effected by this process and have had to give up many magazine subscription. This situation has led to great difficulties the libraries that have an important place in providing up-to-date information to their users in providing the necessary infomation. And so the libraries have turned to new quests. The so-called `golden road` and the `green road` have been devoleped to remove these problems. In this respect, it would not be wrong to consider open Access publishing as an attempt to seek a right against commercial publishing.It is thought that the vast majority of researchers have not sufficient information about the open accsess and its benefits, which are highly beneficial in scientific communication. For this reason, awareness among researchers needs to be established and incresed. Otherwise, the open accsess workshops organized every year, other related meetings and software created for the process of the system in academies, in short, all the efforts related to subject will not be able to reach its goal and the efforts will be wasted.In the study, it has examined the developmend of open access, types and features, benefits, open access guides, copy rights, open access policies, features of open accees and archives in Turkey, the importance of libraries in open access and Firat Univesity institutional open archives (KAA)Survey technique was used to determine the level of open access awareness of the teaching staff. Data compiled from different types of participant with respect to emotional characteristics were analyzed by SPSS software (Statistical PackagefortheSocialSciences)Teaching Staff's level of open access awareness is low in the Firat University. The hypothesis `Altough teaching staff of Firat University think that they have information about the open accees, they have not detailed knowledge about the subject` as a result of the study is confirmed.The teaching staff, in order to increase awarness of open acess, advised to carry out informative activities such as `Saminar should be given`, `informative meeting must be held`, `conferences and panels should be organized`, `orientation work should be done on the subject`, `in-service training must be given`. The teaching Staff have not detailed information about open access. Despite that, they express that they are open to case and not in a prejudiced manner.Keywords: Open Access, Institutional Open Archives, Open Access Awareness, Open Access Resources, Self Archving, Firat University