Türkiye Türkçesindeki deyimlerin söz dizimsel özellikleri

Abstract

Bir dilin söz varlığı içinde önemli bir yer tutan, en az sözcükle en etkili anlatımı sağlayan sözlü ve yazılı anlatımın vazgeçilmez unsuru deyimler, derin yapıdaki anlamlarının yanında yüzey yapılarını oluşturan özellikleri açısından araştırılması gereken sözlerdir. Bu nedenle, bu çalışmada deyimlerin hangi biçimlerle ve hangi kelime türlerinin bir araya gelmesi ile oluştuğu incelenmeye çalışılmıştır.Bu amaçla Ömer Asım Aksoy'un `Deyimler Sözlüğü`ndeki (Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2) deyimlerin anlamları üzerinde durulmadan yalnızca dilbilgisi açısından yapıları incelenmiş, kelime grubu yapısındaki deyimler ve cümle yapısındaki deyimler olmak üzere iki ana başlık altında, çeşitlerine ayırılarak sınıflandırılmıştır. Deyimlerin ayrışabilen kelime grupları olması her deyimin kendi kategorisi içinde tek tek ele alınarak incelenmesini sağlamış, deyimi oluşturan kelime gruplarının ne olduğu belirtilmeye çalışılmıştır. Deyimler incelenirken kelime grubu yapısındakilerin yanında cümle yapısında olanların da tasnifi yapılmıştır. Ayrıca incelenen deyimlerin başlıklar altında yüzdelerini göstermek için çizelgeler oluşturulmuştur. Böylelikle hangi kelime grubu üzerinde deyimleşme oranının fazla olduğu ve kelime gruplarının birbirlerine nasıl bağlandıklarının ve deyimlerde geçen cümle oranının tespiti yapılmıştır.

Idioms, an indispensable element of oral and written expression, which holds an important place in the existence of a language and provides the most effective expression in the least word, are the words that should be investigated in terms of their meanings in the deeper structure as well as their characteristics that form the surface structures. In this study, we aimed to examine the forms and types of words that are formed by the words groups that are formed with the meanings of the words.For this purpose, Ömer Asim Aksoy's ( proverbs and Idioms Dictionary 2 ) `İdioms Dictionary`, without focusing on the meaning of the phrases in the grammar structures only, the word group structure, idioms and sentence structure, respectively, are classified into two main headings. Each statement has its own category, and it has been tried to determine what word groups constitute the statement. While the sentences were examined, the ones in the sentence structure were classified in addition to the ones in the word group structure. In addition, tables have been created to show the percentages of the examined statements under headings. In this way, it was determined which word group had a lot of expression and how the word groups were connected to each other and the sentence ratio in the sentences.