Cumhuriyet dönemi Türk haritacılık tarihi

Abstract

ÖZET:Haritacılık Dünya'nın en eski bilimlerinden birisidir. Tarihin, yazınınM.Ö. 3200 yılında bulunması ile başladığı kabul edilmektedir. Bilim adamları da,dünyada harita sayılabilecek ilk örneği, M.Ö. 6200 yılına dayandırdığındanharitacılık tarihinin ne kadar eski olduğu ortaya çıkacaktır.İnsanoğlu var olduğu günden itibaren yaşadığı çevreyi tanımaya,burayı sahiplenmeye, kendine ait çevrede bir takım şekil ve resimlerle anlatmayaçalışmıştır. İşte yazının bulunmasından binlerce yıl önce ortaya çıkan bu yapıtlar çokbasit bir anlamda birer haritadır. Yazının bulunmasından sonra şekiller ve çizimleryerlerini yazılı resim ve şekillere bırakmıştır, bundan sonra haritaların daha gelişmişörnekleri ortaya çıkmaya başlamıştır. XV. yüzyılda başlayan keşiflerden sonra dünyaharitasının ilk örnekleri XVI. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Rönesans ve matbaanın icadıharitaların çoğaltılmasını, kitlelere daha kolay ulaşmasını sağlamıştır.Dünya nüfusunun artması, verimli topraklara göçün başlaması, butoprakların paylaşımında kavgalara, savaşlara neden olmuş, çevreyi tanıma,sahiplenme amaçlı harita belgelerinin yanında, saldırı ve savunma amaçlı haritalardaüretilmeye başlanmıştır. XVI. yüzyıldan sonra büyük devletler arasında başlayansömürgecilik hareketleri sonucu bu haritaların önemi daha da artmıştır. Dünyasavaşlarının XX. yüzyılda bitmesi, ardından soğuk savaş dönemine girilmesi ve busürecin sonunda başlayan teknolojik savaşlar, teknolojideki hızlı gelişme, etkisini heralanda olduğu gibi haritacılık alanında da kendini göstermiş, haritacılıkta da gününkoşullarına uygun kavramlar ve ürünler ortaya çıkmıştır. 1980'li yıllara kadargündemdeki kâğıt harita kavramı yerini, sayısal harita, coğrafi bilgi sistemi, kentbilgi sistemi, internet haritacılığı gibi kavramlara bırakmıştır.Türkler, haritacılık alanında ilk çalışmalarında, haritacılık bilimi ile ilişkideolan Matematik, Geometri, Astronomi gibi alanlarda önemli bilim adamlarıyetiştirmiş ve önemli eserler ortaya koymuştur. Daha sonra ortaya konan KaşgarlıMahmud'un Dünya Haritası ile Piri Reis Haritası ve Kitabı-Bahriye eseri bu gün bilehayranlık uyandıran yapıtlardır.iXIX. yüzyıla kadar varlığını ünlü coğrafyacıların eserleriyle, adından sözettiren Türk haritacılığı, bu yüzyılın başında kurumsallaşmaya başlamıştır. XVII. veXVIII. yüzyılda yaşanan toprak kayıpları, haritanın önemini arttırmış, her alandayapılan yenileşme hareketleri bu alanda da etkisini göstermiştir. Mühendislik okullarıaçılmış, yurt dışına yetiştirilmek üzere elemanlar gönderilmiş, yeterli donanım veteçhizat satın alındıktan sonra 1895 yılında ?Taksim-i Arazi? isminde bir komisyonkurulmuştur. Bu komisyon haritacılık faaliyeti gösteren ilk örgüt olmuştur.Dolayısıyla bu komisyonun oluşturulduğu 1895 tarihi Türk haritacılığının kuruluştarihi olmuştur. Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllara kadar fazla bir atılımgöstermeyen Türk haritacılığı bu tarihten sonra, her kurum ve kuruluşta başlatılandevrim hareketleri ile beraber, hızlı bir gelişim göstermiş ve bu gelişimini günümüzekadar sürdürmüştür. Günümüzde teknolojinin çok hızlı gelişimine paralel olarak,Türk haritacılığı da sürekli değişim ve gelişim içersindedir. Son yıllarda haritacılıkbiliminde etkin bir yer edinen coğrafi bilgi kavramı kendisine üniversite öğretimindede yer bulmuş, üniversitelerimizde faaliyet gösteren Jeodezi ve FotogrametriMühendisliği bölümlerine Ortadoğu Teknik Üniversitesinde açılan Jeodezi veCoğrafi Bilgi Teknolojileri Bölümü açılmıştır. Araştırma çalışmam sırasındaharitacılık faaliyetleri içersinde bulunan Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğükapatılmış, Büyük Ölçekli Harita Yapım Yönetmeliği yenilenerek son şekliyleonaylanmıştır. Haritacılık kuruluşlarının yürüttüğü ve çalışmamda açıklamayaçalıştığım projelere yenileri eklenmiştir. Genel bir fikir vermesi ve gelişiminin çoközet görülebilmesi açısından Türk haritacılık tarihinin kilometre taşlarını ilkörneklerinden günümüze kadar sıralarsak;1076 Kaşgarlı Mahmud Dünya Haritası.1513 İbrahim Kâtibi Akdeniz Havzası Haritası.1513 Piri Reis Dünya Haritası.1528 Piri Reis Kuzey Atlantik Haritası.1567 Ali Macar Reis Atlası.1570 Atlas-ı Humayun.1719 İlk baskı harita Marmara Haritası İbrahim Mütefferika tarafından basıldı.1803 İlk atlas Müderris Abdurrahman Efendi tarafından hazırlandı.ii1818 İlk Harita Okulu açıldı.1830 İlk deniz haritası Karadeniz Haritası Deniz Harp Okulunda basıldı.1847 İlk Tapu Teşkilatı Defterhane-i Amire Kalemi kuruldu.1853 İlk harita subayları Harp Okulundan mezun oldu.1860 İlk defa Yurt dışına (Fransa) haritacılık öğrenimi için subaylar gönderildi.1880 Genelkurmay 5. Şubesi (Harita ve Fen İşleri Şubesi) kuruldu.1895 Taksim-i Arazi isimli Jeodezi Komisyonu kuruldu. (Türk haritacılığınınbaşlangıcı kabul edilir.)1896 Basılı ilk düzenli harita olan 1/ 10 000 ölçekli Eskişehir Planı üretildi.1909 Harita Komisyonu oluşturuldu ve ülke çapında harita üretimine başlandı.1910 İlk birinci derece nirengi ağı çalışmaları Bakırköy-Adapazarı arasında başladı1916 Harita Alım ve Çizim Okulu açıldı1918 Milli Savunma Bakanlığına bağlı Harita Dairesi kuruldu1924 Tapu Umum Müdürlüğü kuruldu ve cumhuriyetten sonraki ilk kadastroçalışmaları 474 sayılı Yasa ile başladı.1925 Harita Genel Müdürlüğü Kanunu kabul edildi.1926 İlk fotogrametrik çalışmalara başlandı.1929 İlk yersel fotogrametri kıymetlendirmesi yapıldı.1930 Yapımına 1911 yılında başlanan Türkiye'nin 1/ 200 000 ölçekli istikşafharitaları tamamlandı.1932 İlk hava fotoğraf alımları yapıldı.1940 Harita yapımında tamamen havai fotogrametri yöntemine geçildi.1945 1/ 5 000 ölçekli haritaların yapımına başlandı.1949 İlk olarak Yıldız Teknik Okulunda (YTÜ) Harita ve Kadastro Mühendisliğibölümü açılarak haritacılık öğrenimine başlandı.1953 Birinci derece nirengi ağı çalışmaları tamamlandı.1954 Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Kuruldu1955 Kadastro ölçmelerinde fotogrametrik yöntem uygulanmaya başlandı.1956 Kartografyada kuşe tersim yöntemi yerini mylar kazıma yöntemine bıraktı.1960 Türkiye Temel Gravite Ağı (TTGA) oluşturuldu.1963 Fotogrametride havai nirengi uygulaması başladı.1969 Kabartma Harita Şubesi kuruldu.iii1970 Türkiye Düşey Kontrol Ağı (TUDKA)'nın 1936 yılında başlatılan ilk fazölçüleri tamamlandı.1972 Yapımına 1909 yılında Bakırköy paftası ile başlanan tüm ülkenin 5547 adet1/ 25 000 ölçekli paftaları tamamlandı.1983 İlk ortofoto harita üretimi gerçekleştirildi.1989 Uydu görüntüsünden yararla ilk harita üretildi.1994 Kinematik GPS uygulamalarına başlandı1995 Sayısal fotogrametri uygulamalarına başlandı.1995 Türkiye'de coğrafi bilgi sistemi uygulamasına ilk örnek İTÜ-AyazağaYerleşkesi Bilgi Sistemi üretildi.1999 İlk 1/ 25 000 ölçekli kartografik vektör harita (İZMİR L18-a3) üretimi sayısalolarak gerçekleştirildi.1999 Türkiye Temel GPS Ağı -1999 (TTGA-99) kuruldu.2000 Kabartma harita kalıpları bilgisayar destekli olarak üretilmeye başlandı.2000 Tapu Kadastro Genel Müdürlüğünce TAKBİS projesi hayata geçirildi.2003 Haritalarda kullanılan Avrupa Datumu 1950 (ED-50) jeodezik sistemi terkedilerek, Dünya Jeodezik Sistemi-1984 (WGS-84)'in uygulanmasınabaşlandı.2005 Bilgisayar destekli genelleştirme yöntemi ile ilk 1/ 100 000 ölçekliBalıkesir İ19 paftası üretildi.2005 Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturma çalışmaları kapsamındaEYLEM-47 projesi tamamlandı.2006 Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturma çalışmaları kapsamındaEYLEM-36 projesi tamamlandı.Türkiye'nin AB'ye girmeye hazırlandığı bu yüzyılda kendisini ABnormlarına yükseltmek isteyen tüm kamu kurum ve kuruluşları gibi Türkharitacılığının ilgili kuruluşları da en kısa sürede bu normlara ulaşma gayretiiçersindedir. Haritacılık tarihi sayfalarında kendine iyi bir yer edinen Türkharitacılığı, bugün dünyada gelişmiş ülkelerin sahip olduğu seviyeye yakın birkonumda varlığını devam ettirmektedir.iv

ABSTRACT:Mapping is one of the oldest sciences of the world. We know that historystarts with writing (calligraphy) invented in 3200 B.C. As scientists base the firstsample that can be assumed as map on 6200 B.C, it appears clearly how old themapping history is.Human being has tried to know and possess his environment since the day hewas created and to make himself clear by some figures and drawings. These worksare in a sense some sorts of maps found after thousands of years after invention ofcalligraphy. These figures and drawings were replaced by figures and drawingsproduced by calligraphy, followed by more developed samples of maps. The firstsamples of the world maps came to stage in XVI. century after the discoveries in XV.century. Renaissance and invention of printing machine led to reproduction of mapsand accessibility to communities.Increase in the population of the world and migration to productive lands ledto conflicts and wars for the sharing of these lands, and maps for the purposes ofdefense and attack were produced along with the maps aiming to know and possessthe environment. The importance of these maps increased as a result of colonialismstarted in 16 th century by the great. The end of the world wars in XX. century,entering the era of cold war, and technological wars afterwards, rapid development intechnology affected all fields as they did mapping too, and concepts and productsmatching today?s conditions were produced. Till 1980s, the concept of paper mapswas replaced by digital maps, geographical information system, urban informationsystem, internet mapping.Turks, in their first works relevant to mapping, raised famous scientists andproduced significant Works at Mathematics, Geometry, Astronomy that are related tomapping. World Map of Kasgarlı Mahmud, and World Map of Piri Reis and Kitab-ıBahriye (Navy Book) produced later are among the works that are still appreciated.Turkish mapping known till XIX. century through the works of famousgeographers, started to become institutional in the beginning of this century. The lossiof lands in XVII. and XVIII. centuries increased the importance of the map,reformist attempts in all fields affected also the activities. Engineering schools wereopened, students were sent abroad for education, the Commission ?Taksim-i Arazi?was established in 1895 right after necessary equipment and instruments werepurchased. This Commission is the first organization to work in the field of mapping.This is why the year 1895 when the commission was established is regarded as thefoundation of Turkish Mapping. Turkish mapping that could show little progress tillthe foundation of the Republic have rapidly developed together with the revolutionistprogram started for all organizations and continues its progress as yet. In parallelwith rapidly changing technology, Turkish Mapping is in the phase of continuouschange and development. The concept Geographical Information System has foundacceptance in the universities also, Department of Geodesy&GeographicalInformation Technologies opened already in Middle East Technical University hasbeen opened ın Geodesy&Photogrammetry Departments of the Universities. Duringmy research study, General Directorate of Rural Services was closed, By-law forProduction of Large Scale Maps were revised and approved. New projects wereadded to those which I tried to explain, which were carried out by mappingorganizations. In order to give a general idea and to see the developments insummary, we can list milestones of Turkish Mapping beginning from the firstsamples till today;1076 World Map of Kaşgarlı Mahmud.1513 Map of Mediterranean Sea Basin of İbrahim Kâtibi.1513 World Map of Piri Reis.1528 North Atlantic Map of Piri Reis.1567 Atlas of Ali Macar Reis.1570 Great Atlas.1719 First print of Marmara Region Map by İbrahim Mütefferika.1803 Preparation of first Atlas by Müderris Abdurrahman Efendi.1818 Opening of first Mapping School.1830 Printing of first sea map at Navy War Academy..1847 Establishment of first Registry Service ?Defterhane-i Amire Kalemi?.1853 Graduation of first mapping officers from Army War Academy..1860 Officer sent abroad (France) for education on mapping..ii1880 Establishment of 5th Section of Turkish General Staff (Section of Mappingand Sciences).1895 Establishment of Geodetic Commission namely ?Taksim-i Arazi? (Acceptedas beginning of Turkish Modern Mapping)1896 Production of first regular map at 1/ 10 000 scale, map of Eskişehir.1909 Establishment of Mapping Commission and beginning of production ofcountry maps.1910 Beginning of first order horizontal control network between Bakırköy andAdapazarı.1916 Opening of Mapping School (Mapping Survey and Drawing School).1918 Establishment of Mapping Department subordinated to the Ministry ofDefense.1924 Establishment of General Directorate of Registry. First cadastre works beganwith law number 474, after proclamation of republic.1925 Approval of law of General Directorate of Mapping.1926 Commencement of first photogrammetric works.1929 First compilation for terrestrial photogrammetry1930 Production of 1/ 200 000 scale reconnaissance maps, started in 1911 came toend.1932 First aerial photos had been taken1940 Use of aerial photogrammetry for mapping purposes.1945 Beginning of production at 1/ 5 000 scale.1949 Beginning of mapping education at Yıldız Technical School with opening ofMapping and Cadastre Engineering Section.1953 First order horizontal control network came to end.1954 Establishment of Chamber of Mapping and Cadastre Engineers.1955 Application of photogrammetric method at cadastral measurements.1956 In cartography, positive drawing let its place to negative drawing (mylarscribing).1960 Establishment of Turkish Fundamental Gravity Net (TTGA)1963 Beginning of aerial triangulation in photogrammetry.1969 Establishment of Plastic Relief Map Section.1970 First measurements of Turkish Vertical Control Net started in 1936 came toiiiend.1972 Production of 5547 sheets at 1/ 25 000 which began in 1909 with BakırköySheet was completed.1983 Production of first orthophoto map.1989 Production of a map by use of satellite imagery.1994 Commencement of cinematic GPS.1995 Commencement to digital photogrammetric applications.1995 First example of GIS application, Information System of Ayazağa Campus ofİTÜ.1999 Production of first 1/ 25 000 scale cartographic vector map. (İZMİR L18-a3)1999 Establishment of Turkish Fundamental GPS Net.(TTGA-99).2000 Production of moulds of plastic relief maps by digital methods.2000 TAKBİS project of General Directorate of Registry and Cadastre has beenstarted.2003 ED50 Horizontal datum used for map production has been changed toWGS84.2005 First map at 1/ 100 000 scale (BALIKESİR İ19) has been produced by use ofautomated generalization tools..2005 Action 47 project was completed within creation of Turkish National GISProject2006 Action 36 project was completed within creation of Turkish National GISProjectIn this century in which Turkey prepares to enter EU, like all othergovernmental organizations attempting to reach EU standards, Turkish mappingorganizations have also working to reach these standards as well. Turkish mappingthat marked a significant place in the mapping history have continuing to exist todayat a high level very close to world?s mapping.iv