Hukuk devleti olgusunun Türk anayasalarındaki yeri(1921-1982)

Abstract

Hukuk devleti anlayışı tarih boyunca insan hakları ekseninde kurulmuş vegelişmiştir. Hukuk devleti, her işinde ve işlevinde adalet idesine bağlı, düzeni halkınkatkısı ile kurulan ve işleyen, insanın onurlu ve sorumlu bir varlık ve insanlığındangelen temel hak ve özgürlükleri bulunduğuna inanan ve bu hak ve özgürlüklerinereden gelirse gelsin her türlü saldırıya karşı koruyan, bütün işlemlerini yargıdenetimi altında tutan, mahkemeleri bağımsız ve tarafsız olan, devlettir. Hukukdevleti siyasi iktidarın sınırlanmasına hizmet eden bir ilke olup keyfi gücün yarattığıtehlikeyi asgariye indirmek amacı taşımaktadır. Hukuk Devletinin, temelini insanhakları ve adalet oluşturur. Hukuk devletinin gelişimi, bireyin temel hak veözgürlüklerinin gelişimi ile doğru orantılıdır.Evrensel açıdan hukuk devleti mücadelesi, insan hakları bildirileri şeklinde,büyük toplumsal hareketler sonucu gelişmiştir. Türkiye'de öncelikle OsmanlıDevleti döneminde, Avrupa'nın gerisinde kalınmasının etkisi ile ve alınan askerimağlubiyetler sonucu çıkarılan fermanlarda görülmeye başlanmış, Kanuni Esasi ilebirlikte anayasal belgelerde gelişme göstermiştir. Mili Mücadele şartlarındahazırlanan 1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu ile Milli Egemenlik ilkesi hayatageçirilmiştir. Kurtuluş Savaşının başarı ile sonuçlanmasından ve Cumhuriyetinilanından sonra çağdaş bir hukuk devleti olma yolundaki en kararlı adımlardan biriolan 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile hukuk devleti açısından oldukça mesafealınması sağlamıştır. Çok partili dönemde yapılan uygulamalara tepki niteliğindeolan ve görülen eksikleri gidermek amacı ile hazırlanan 1961 Anayasasında hukukdevletinin gerçekleşmesi için devrin bilinen tüm mekanizmaları yer almıştır. 1982Anayasası ile bireyin karşısında devlet güçlendirilmiş, ancak hukuk devletiaçısından önemli sayılabilecek hükümlere de yer verilmiştir. Her anayasal belgedehukuk devletinin gelişimi bir adım daha ilerlemiş, hukuk devleti amacına bir adımdaha yaklaşılmış olmakla birlikte, uygulamaya yönelik olarak yapılacak bir kısımdüzenlemelerle ve toplumda hukuk devleti bilincinin artırılmasına yönelikçalışmalarla evrensel nitelikte bir hukuk devletine ulaşmamız mümkün olacaktır.

State of Law principle has been based on the grounds of human rights anddeveloped. State of Law, respects to justice principle while performing its duties aswell as accepting the people have fundamental rights and freedoms. State of Lawprinciple protects those rights and freedoms against all threats. All transactions ofState of Law are supervised by judicial bodies which are impartial and independent.State of Law principle enables the restriction of political power and prevents thispower to be used in discretionary way. Human rights and justice constitute thegrounds of State of Law principle. Improvement of State of Law principle is relatedto improvement of fundamental rights and freedoms.State of Law principle developed thanks to big communal actions. In Turkeyfirstly during Ottoman Empire, State of Law principle began to come true by the billof rights announced by Sultan and it was inserted to first constitution (KanuniEsasi). With Constitution (Teşkilatı Esasiye Kanunu) which was prepared and putinto force in 1921 during Turkish Independence War; national sovereignty principleinserted to the Turkish legal and democratic system. After Turkish IndependenceWar was completed successfully and announcement of Republic new TurkishConstitution (Teşkilatı Esasiye Kanunu) was put into force in 1924 and it has been amilestone in state of law principle. To insert state of law principle to Turkish legalsystem and implement it according to the contemporary standards e new constitutionwas enacted in 1961.It had all modern mechanisms to enhance the state of lawprinciple. With new Constitution which was enacted in 1982, state has had a higherand more efficient position against individuals. It has also important rules in termsof state of law principles. Examining the Turkish constitutions, we find out that stateof law principle has developed gradually. It is necessary to achieve and enhance theawareness on implementing legislation effectively in practice. This process willprovide us to reach contemporary standards of state of law principle.