Milli Mücadele Dönemi`nde Kürdistan Teâli Cemiyeti (1918-1927)

Abstract

Balkan Savaşlarıyla zaten yıpranmış olan Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkması neticesinde 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi'ni imzalamıştı. Mütareke Dönemi'nde 17 Aralık 1918 tarihinde Seyyid Abdülkadir başkanlığında İstanbul'da kurulan Kürdistan Teâli Cemiyeti ise o sırada örgütlü bir şekilde cereyan eden Kürtçülük hareketlerinin de en etkin yönlendiricisi konumundaydı.Kurulduğu günden itibaren yaptığı faaliyetlerle de adından oldukça sık söz ettiren Kürdistan Teâli Cemiyeti, I.Dünya Savaşı sonunda Amerikan Cumhurbaşkanı Thomas Woodrow Wilson tarafından ilan edilen 14 İlke'nin yarattığı ortamdan faydalanmaya çalışarak bağımsız ya da otonom şeklinde bir Kürt Devleti oluşturma gayesiyle çalışmıştır. Cemiyet aynı zamanda 18 Ocak 1919 tarihinde toplanan Paris Barış Konferansı'nda Şerif Paşa aracılığıyla da sesini duyurmaya çalışmıştı. Bütün bunların yanı sıra Osmanlı İmparatorluğu'nun 10 Ağustos 1920 tarihinde imzaladığı Sevr Barış Antlaşması Kürtler ve cemiyet nezdinde de epey yankı uyandırmıştı. Sevr üzerine Kürdistan Teâli Cemiyeti'nde geceli gündüzlü tartışma ve mücadeleler devam ederken bu arada örgüt tarafından oluşturulan bir heyet ise Ermenilere söz verilen Kürdistan'daki bu topraklar üzerinde Kürtlerin hak sahibi olduklarını Batılı Devletlerin temsilciliklerine izah etmeye çalışmıştı. Yine bu dönemde kendi amaçları doğrultusunda Batılı Devletlerle temas kurmaya çalışan cemiyet ise özellikle İngiltere ile iyi ilişkiler kurmuştu.Milli Mücadele Dönemi'nde iktidarda olan Osmanlı Hükümeti'yle de irtibatı olan Kürdistan Teâli Cemiyeti 22 Aralık 1918 tarihinde Hürriyet ve İtilaf Partisi'yle imparatorluğa bağlı özerk bir Kürdistan'ın kurulması konusunda anlaşmışlardı. Cemiyet Anadolu'da başlayan Milli Mücadele Hareketi'nin de karşısında olmakla birlikte Ali Galip Olayı ve Koçkiri Ayaklanması'nda etkin bir rol oynadı.Kürdistan Teâli Cemiyeti içindeki çekişme ve ayrışmaların 1919'un son ayları ile 1920 yılı içerisinde yoğunlaşması neticesinde cemiyetten ayrılan radikal Kürtçülerin oluşturduğu bir grup Teşkilat-ı İçtimaiye Cemiyeti'ni kurmuşlardı. Zararlı faaliyetlerinden dolayı mevcut yönetim tarafından kendisi hakkında kapatılma kararı alınan cemiyete bu kararın nasıl uygulandığı bilinmemektedir. Cumhuriyetin ilanından az önce hukuki varlığı sona eren Kürdistan Teâli Cemiyeti tümüyle ortadan kaldırılamamıştı. Cemiyet varlığını illegal şekilde oluşan ve ileride Şeyh Sait Ayaklanması'nı birinci derecede örgütleyecek olan Kürt İstiklâl Komitesi'yle sürdürürken ayaklanma sonunda ise Seyyid Abdülkadir suçlu bulunarak asılacaktı.Cemiyetin kapanmasına rağmen faaliyetlerini sürdürecek olan bir diğer kadro ise Milli Mücadele'nin başarıyla kazanılmasından sonra Suriye'ye kaçarak burada Taşnak Ermenileriyle cemiyet adına temasa geçerek Hoybun Cemiyeti'ni kuracaktır.

The Ottoman Empire which has already been worn with Balkan Wars in the result of defeat after the World War I has signed Mondros Armistice on 30 October 1918. The Association of Kurdistan Ascent which has been established in the armistice term in 17 December 1918 in İstanbul and directed by Seyyid Abdülkadir, was at the place of the most effective director of the organized Kurdism activity that was taking place at those times.The Association of Kurdistan Ascent, which made a name from the day it has been established worked for the aim of founding an independent or an autonomic Kurdish Country by tying to utilize from the environment of 14 principles which have been announced by president of USA, Thomas Woodrow Wilson at the end of World War I. Beside this The Association tried to put itself on the map during Paris Peace Conference which has assembled on 18 January 1919 by means of Şerif Pasha. The Treaty of Sèvres which Ottoman Empire has signed on 10 August 1920 has had repercussions among the Kurdish people and the ones in the association. While the day and night discussions and struggles were carrying on Sèvres in Kurdish Ascent Association the commission which has been constituted by the association was trying to explain the rights of the Kurds on the grounds in Kurdistan which have been promised to Armenians to the representatives of the Western Countries.Again in this term the association which tries to contact with Western Countries according to their own targets, have good relationships especially with England.The Kurdish Ascent Association which is in contact with Ottoman Empire that is in the government during National Struggle term have agreed with Freedom and Entente Party on the subject of establishing an autonomous Kurdistan that is bounded to the empire on 22 December 1918. Being against the National Struggle Activity that has started in Anatolia the association has played a big role in Ali Galip Event and the Koçkiri Commotion.In the result of the conflicts and the separations which have increased in the last months of year 1919 and augmented in year 1920, a group that has been composed of the radical Kurdists separated from the association has established Association of Social Organization. The association, about which closing decision has been taken by the present administration because of its harmful activities right before the declaration of the republic; it is not known how this decision is applied. Just the same the association whose legal existence has been terminated can not be abrogated completely. The Kurdish Ascent Association has continued it existence with Kurdish Independence Committee whose existence has been constituted illegally and which will trigger the Şeyh Sait Commotion in the future primarily, and in the end of the commotion Seyyid Abdülkadir has been found guilty and hanged.Another group that would sustain their actions although the association had been abolished had gone to Syria and contacted with Taşnak Armenians and founded the Hoybun Association right after the success of National Struggle.