Cumhuriyet Döneminde menkul kıymetler ve borsa (1923-1985)

Abstract

Ülkelerin sermaye birikimi sürecinde önemli bir yere sahip olan sermaye piyasasının esasını oluşturan menkul kıymet alım-satımı ve borsanın Türkiye Cumhuriyeti tarihinde izlediği yol, bu tezin konusunu oluşturmaktadır.Dört bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümü konunun temel kavramları olan sermaye piyasası, menkul kıymet ve borsanın tanımlanmasına ayrılmış, ikinci bölümde Osmanlı İmparatorluğu'ndaki gelişmelere yer verilmiştir.Çalışmanın ağırlık noktasını oluşturan üçüncü bölüm, Cumhuriyet Türkiyesi'nde sermaye piyasasının gelişimini geçiş dönemi (1923-1929), korumacı dönem (1929-1960), planlı dönem ve liberal döneme geçiş (1980-1985) başlıkları altında incelemiştir. Menkul kıymetler ve borsa tarihinin dönüm noktaları, bekleneceği üzere ülkenin genel iktisadi tarihindeki kırılmalarla çakışmaktadır.Borsa Osmanlı'dan Cumhuriyet'e dış borçlanma tahvilleri ile gelişme fırsatı bulan, spekülatif işlemlerin egemen olduğu ve ülke ekonomisine katkısı olmayan bir kurum olarak devrolmuştur. Cumhuriyet yönetiminin ilk önlemleri kuruma ulusal bir nitelik kazandırmak ve döviz fiyatlarını kontrol etmek yönündedir. Özel sektörün ve tasarruf kabiliyetine sahip geniş kitlelerin olmadığı kuruluş yıllarında doğal olarak sermaye piyasasının geliştirilmesi gündemin dışındadır. Bu dönemin öncelikleri ulusal bankacılığın kurulması, tasarrufların özendirilmesi ve devlet eliyle sanayileşmenin başlatılmasıdır.Nitekim özel sektörün belli bir gelişme göstermesi ve kentli orta sınıfın güçlenmesi, 1960'tan sonra planlı kalkınma döneminin kaynak arayışlarıyla birleşmiş ve sermaye piyasası kurulması çalışmaları hız kazanmıştır. Bu dönemde düzenlenmemiş piyasa gelişirken, kurallı piyasa 1981'de ancak kurulabilecektir.Borsanın da aktif bir duruma getirilmediği 1960 sonrası dönemin öne çıkan iki niteliği, bireysel yatırımcıların güveninin sağlanamaması ve hukuksal altyapının gelişmelerin gerisinde kalmasıdır.

The development of securities trading and stock exchange, which have a vital importance in capital accumulation process of nations, in Turkish Republican history is the subject of this study.Introductory chapter of the study is for determining the three basic concepts of the study: Capital market, securities trading and stock exchange. Then, the birth of trading and stock exchange in the Ottoman Empire of the 19th Century takes the second chapter.Third Chapter, main body of the study, evaluates the development of capital markets in Republic of Turkey in its four sub-divisions: Transition Period (1929-1960), Protectionist Period (1929-1960), Plan-oriented Period (1960-1980) and Transition-to-free market Period (1980-1985). As would be expected, turning points of the capital market history coincide with the breaks of macroeconomic past of the country.The Istanbul Stock Exchange was devolved from the Ottoman Empire to the Republic as an institution which the speculative trades dominate, and it had not had a significant contribution to the economy. First reaction of the Republic was to control the Exchange, especially to control foreign exchange transactions. Development of capital market was naturally not on the agenda, where there was not adequate size of both capital of the private sector and savings of the households. The priorities of the period were establishment of the national banking sector, encouraging savings and starting industrialization by the state.As the private sector had strengthened under protectionism and urban middle class had generated, establishment of the capital markets has become a hot issue, with regard to the plan-oriented new economic policies. However, due to several factors, capital market was not able to be established in this period. While over-the-counter markets had developed out of the state supervision, there were cases of fraud, deteriorating households? tendency to the market. Organized market was able to be founded in the period of transition to liberal economic model in 1981.