Türk siyasi hayatında cumhurbaşkanı-hükümet ilişkileri (1923-1960)

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından 1960 yılana kadar ki süreçte, yürürlükteki anayasalara bağlı kalınarak on bir defa cumhurbaşkanı seçimine gidilmiştir. Bu seçimlerin sonucunda Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü dörder, Celal Bayar ise üç defa cumhurbaşkanı olmuştur. 15 yıl devlet başkanlığı yapan Cumhurbaşkanı Atatürk, İsmet İnönü, Ali Fethi Okyar ve Celal Bayar olmak üzere üç başbakanla çalışırken, Cumhurbaşkanı İnönü 1938-1950 yılları arasındaki cumhurbaşkanlığı döneminde sırasıyla Celal Bayar, Refik Saydam, Şükrü Saraçoğlu, Recep Peker, Hasan Saka, Şemsettin Günaltay'ı başbakan olarak atamıştır. 1950-1960 yılları arasında cumhurbaşkanlığı yapan Celal Bayar döneminde ise tüm hükümetler Adnan Menderes tarafından kurulmuştur.Atatürk ve İnönü dönemlerinde dokuzar ve Bayar döneminde beş olmak üzere üç dönemin sonunda toplam yirmi üç hükümetin incelendiği bu araştırma giriş, üç ana bölüm ve bir sonuçtan meydana gelmiştir. Giriş bölümünde 1876 yılında Kânûn-ı Esâsî ile başlayan ve 1921-1924 Anayasaları ile devam eden anayasal süreç açıklanmıştır. Tezin birinci bölümünde, Mustafa Kemal Atatürk, ikinci bölümde İsmet İnönü ve son bölümde ise Celal Bayar dönemlerinde, cumhurbaşkanı-hükümet ilişkileri anlatılmıştır. Bölümlerde belirtilmiş olan bilgi ve olaylardan yapılan değerlendirmeler ise sonuç bölümünde verilmiştir.Tezin söz konusu bölümleri ve alt başlıkları söz konusu yıllara göre değil cumhurbaşkanı ve hükümetler arasındaki ilişkinin yoğunluğuna göre şekillenmiştir. Bu bölümlerde genel olarak, 1923-1960 yılları arasındaki önemli iç ve dış politika gelişmelerine bağlı kırılmalar üzerinde durulmuştur. Üç dönemde asıl olan uyum, istisna ise çekişmedir. Nitekim cumhurbaşkanı ve hükümet ilişkilerinde asıl etkili olan unsurların hükümet yapısından ziyade, Türkiye'deki siyasi ortam, Dünyadaki gidişat, cumhurbaşkanının konumu ve anayasal süreç olduğu görülmüştür.

At the process from the establishment of the Republic of Turkey until 1960, adhering to current constitutions were made eleven times the president election. As a result of these elections, Mustafa Kemal Atatürk and İsmet İnönü four, Celal Bayar three times became president. While in 15-year presidency president Atatürk worked with three prime ministers including İsmet İnönü, Ali Fethi Okyar and Celal Bayar, during the presidency between the years 1938-1950 president İnönü respectively appointed Celal Bayar, Refik Saydam, Şükrü Saraçoğlu, Recep Peker, Hasan Saka, Şemsettin Günaltay as prime minister. Between the years 1950-1960 period that Celal Bayar was president, all governments were established by Adnan Menderes.Total twenty-three governments as nine governments in the term of Atatürk and İnönü and three governments in the term of Bayar were examined in this research. The research consists of introduction, three main sections and a result. In the introduction section was explained constitutional process started with Basic Law in 1876 and continued to the 1921-1924 constitutions. The first section of the dissertation is to explain president-government relations in the term of Mustafa Kemal Atatürk and the second part is to explain president-government relations in the term of Celal Bayar. Specified information and evaluation of events are given in the result section.Sections and subheadings of the dissertation is not organized chronologically but organized according to intensity of the relationship between governments and president. Generally, these sections provide dependent breakings of important internal and external policy developments. The principal is consistency; exception is conflict in the three-term. Indeed, It was seen that main influential elements in the president and government relations were political environment in Turkey, the goings on in the world, the president's position and the constitutional process but rather than the government structure.