Toplumsal değişim ve dönüşüm sürecinde Adana`nın sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı (1923-1960)

Abstract

`Toplumsal Değişim ve Dönüşüm Sürecinde Adana'nın Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (1923-1960)` başlıklı bu çalışmada, Cumhuriyet'in ilanı ile birlikte kurulmuş olan yeni Türk Devleti'nde gerçekleştirilmeye çalışılan devrimlerle, uygulanmaya çalışılan politikaların yerel ölçekte Adana üzerindeki yansımaları tarihsel sürekliliği içinde ele alınmıştır. Cumhuriyet döneminde Adana'nın sosyo-ekonomik yapısındaki değişimi tarihsel sürekliliği içinde irdeleyebilmek amacıyla giriş bölümünde Osmanlı'nın son dönemlerindeki kent hayatının betimlemesi yapılmıştır. Bu tasvirle sosyal ve kültürel yaşamın niteliği ile ekonomik yaşamın işleyiş şekli ortaya konulmaya çalışılmıştır. Tezin Birinci Bölümü'nde Cumhuriyet'in ilk yıllarını oluşturan Atatürk dönemi politikalarının Adana'ya nasıl yansıdığı ve bu politikaların kentteki sonuçları incelenmiştir. Atatürk döneminin çetin koşulları altında tarım, kalkınmayı sağlayacak sektör olarak seçilmiş ve tarımsal üretimi arttırmaya odaklı politikalar izlenmiştir. Bu politikalar Adana çiftçisini de etkilemiştir. Sağlanan kolaylıklar ve uygulanan tarımsal reformlar sonucunda Adana, tarım alanında büyük ilerleme kaydetmiştir. Bu verim artışı hammaddesi tarıma dayanan üretim kollarının da gelişmesini sağlamıştır. Böylece kent ülkenin yokluk günlerinde ülke ekonomisinde lokomotif bir rol üstlenmiştir. Bu rolü üstlenmesinde Teşvik-i Sanayi kanunu çerçevesinde uygulanan teşvikler ve yararlanılan emval-i metrukeler de etkili olmuştur. Bu canlı üretim ortamı ulaşım olanaklarının geliştirilmesiyle birlikte ticareti besleyen bir kaynak olmuştur. İktisadi olarak gelişen kentin yarattığı istihdam olanakları göçü tetiklemiştir. Cumhuriyetle birlikte başlayan modernleşme hareketi göç olgusu ile birleşince bir kent planı yapılmasını gerekli kılmıştır. Nüfusun kent içindeki dağılımı kent planı ile değişime uğramaya başlamıştır. Bu değişim, tarımda makineleşme, sanayileşme-göç, kentleşme-göç ilişkisi şeklinde devam edecek sürecin başlangıcını oluşturmuştur. Genel olarak bakıldığında Atatürk dönemi Adana'sı, özellikle yaşanan ekonomik gelişim sayesinde sosyo-kültürel olarak da önemli bir gelişim ve değişim kaydetmiştir. İkinci Dünya Savaşı Dönemi'ni de kapsayan İnönü döneminin ele alındığı İkinci Bölüm'de, savaş dönemi ve sonrası kanun ve uygulamaların Adana'ya yansımaları irdelenmiştir. Savaşın yarattığı ekonomik durgunluk nedeniyle getirilen vergiler Adana'yı da etkilemiştir. Savaş döneminde düşen tarımsal üretim savaş sonrası dönemde artmaya başlamıştır. Bu artışta savaş sonrası dönemde Batı'ya yönelen Türkiye'ye sağlanan yardımlar sonucunda makineleşmenin yaygınlaşmaya başlaması da etkili olmuştur. Savaş sonrası dönemde özellikle Marshall Planı sonucunda sağlanan yardımlarla makineleşme artmış, Seyhan Barajının kurulması ile ilgili ilk adımlar atılmıştır. Bunlara ek olarak tarımsal üretimi arttırmaya yönelik bilimsel çalışmalar sürdürülmüş, uygulanan teşvikler devam ettirilmiştir. Savaşın yarattığı olumsuz etkiye rağmen kent sağladığı iş imkânları nedeniyle ekonomik cazibe merkezi olma özelliğini korumuş ve göç almaya devam etmiştir. Bu durum yeni bir kent planı hazırlanmasını zorunlu kılmıştır. Ekonomik ve sosyal hareketlilik beraberinde kültürel değişikliği getirmiştir. Olumsuz izler bırakan savaş dönemi, Adana tarihinde de bir kırılma noktası niteliği taşıyan DP'nin iktidara gelmesine zemin hazırlamıştır. Tezin Üçüncü Bölümü'nde Demokrat Parti dönemi uygulamalarının Adana'nın gelişimine nasıl etkide bulunduğuna yer verilmiştir. Önceki dönemlerde uygulanan politikalarla geliştirilen kentin sosyo-ekonomik yaşamı bu dönemde ilerlemeye devam etmiştir. Tarımı geliştirmeye yönelik araştırmalar ve teşvikler sürdürülmüştür. Tarım araç ve makinelerinin ithalinde sağlanan kolaylıklar sayesinde kentte makineleşme yaygınlaşmıştır. Seyhan Barajı'nın tamamlanmasıyla sulu tarımın başlaması verimi arttırmıştır. Tarımsal araç ve makinelerin yanı sıra diğer motorlu araçların da artmasıyla kentte montaj sanayine yönelik kıpırdanmalar başlamıştır. Sanayi ilerlemeye devam ettiği gibi yeni kurulan fabrikalar büyük ölçekli sanayi kuruluşları haline gelmiştir. Adana'da kurulan İncirlik Üssü Türkiye'nin izlemeye başladığı Batı eksenli politikaların en somut sonucunu oluşturmuştur. Devam eden göçlerle nüfusu artan kentte gecekondulaşma süreci başlamıştır. Kentin iktisadi olarak gelişmesi refah seviyesini yükseltmiş, eğlence sektörünün önem kazanmasını sağlamıştır. Kentin her açıdan canlı bir ortama sahip olması ise kültürel ortamı besleyen bir faktör olmuştur. Türk edebiyatında yer etmiş sayısız roman ve Türk sinemasında beğeni kazanan birçok film ve karakter bu dönemdeki ortamdan esinlenilerek ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak DP dönemi Adana'nın daha önceki dönemlere kıyasla her anlamda daha fazla geliştiği bir dönem olmuş, bununla birlikte özellikle sonraki dönemlerde kent yaşamında birtakım sorunlara neden olan çarpıklıkların da başlangıcını oluşturmuştur.

In this paper titled `The Cultural and The Socio-Economic Structure of Adana Through The Process of Social Change and Transformation (1923-1960)`, revolutions in recently founded Turkey starting with the declaration of republic and policies that had maintained on Adana with a local scaling is handled in a historically consistent manner. Urban life in the last periods of Ottoman Empire is depicted in order to analyze the alteration of Adana's socio-economic structure, with again in historical continium, in introduction part. By this depiction, social and cultural life quantity and the pattern of economic life is handled. In the first part of tht thesis, the outcomes of Atatürk period which includes the first years of Republic, on Adana and their consequences are analyzed.In harsh conditions of Atatürk period, agriculture was chosen as the factor which would provide the development, thus, policies on this issue were followed. These policies effected Adana farmers negatively. Provided facilities and agricultural reforms applied made Adana be improved in the agricultural field. This increase in efficiency caused an improvement on the production branches whose raw materials relied on agriculture. This way, the city has bore a role to hold economy in one piece. Encouragements provided by `Teşvik-i Sanayi` rules and abandoned properties also had a significant effect on this role. This lively production field became a source to feed trade with the improvement on transportation system. The economical improvement of the city triggered immigration. Modernization movements with the Republic and immigration caused a necessity for an urban planning. Population density in the various parts of the cit started to change due to urban planning. This change created a basis for the time period that will continue with industrial agriculture, industrialisation and immigration, urbanization and immigration. For a general overview, In Atatürk period, Adana, thanks to the economical development, had a significant change in socio-cultural terms. In the second part in which İnönü period including the WW II era, war and post-war period laws and applications' reflection on Adana is analyzed. The taxes during the economic stagnation related with war affected Adana. Agricultural production which declined during the war period started to increase in post-war period. . Popularization in machinery which started by the supplements provided after Turkey's inclination to the West in post-war period also affected this increase. In post-war period, especially with Marshall Plan, mechanization was increased was increased and first steps to build Seyhan dam were taken. In addition that, scientific studies aimed to raise agricultural production and governmental encouragements were continued. Despite the negative outcomes of war, Adana preserved itself as the center of economical attention as it was stil providing job oppurtunities and continued to receive immigrants. This situation caused another necessity for an urban planning. Economic and social movements bring cultural changes with their alongside. War period which had negative effects on Adana, created a basis for election of Democratic Party which can be considered as a breaking point in the history of the city. In the third part of the thesis, effects of DP period applications on Adana is handled. Socio-economic life of the city which was improved with the policies in previous period continued to advance. Researches for improving agriculture and encouragements were carried. Mechanization became common with the aid of facilities on importing agriculture tool and machines . Agricultural efficiency were improved when Seyhan dam was completed. Alongside the agricultural tools and machines increasing in veichle prompted the early movements in mounting industry. As industry continued to advance recently founded factories became large scaled industiral corporations. İncirlik Base built in Adana was the most concrete evidence of the Turkey's West oriented policies. Squattering emerged in the city whose population was crowded by the continious immigration. Economic development of the city raised its wellbeing and caused an importance on entertainment business. The fact that city was lively in every aspect became a factor which is contributing the cultural aspect of the city. Many novel in Turkish literature and many movies and characters admired in Turkish movie industry were inspired from the city. To sum up, DP era was the time period when Adana was developed more than any previous period, and contains the starting point of the problem that would effect the city in the following days, both.