Atatürk Dönemi sağlık politikalarının halka yansımasında öncü kurumlar: Numune Hastaneleri (1924 - 1938)

Abstract

Sağlık, insan ve toplum hayatının devamı açısından vazgeçilmez bir değerdir. Bu yüzden her ülke, vatandaşlarının ihtiyaçlarını, mevcut sağlık sorunlarını ve kaynaklarını dikkate alarak kendine özgü sağlık teşkilatını oluşturur. Halkının sağlık seviyesini en üst düzeye ulaştırmak ve geliştirmek her ülkenin hedefidir. Bu hedefe ulaşmada sağlık hizmetleri anahtar rol oynar. Bireylerin ve toplumun sağlığını korumak, hastalıkların oluşmasını engellemek, hastalananları en erken dönemde teşhis ederek tedavilerini yapmak ve sosyal refahı temin etmek amacıyla sunulan hizmetlerin tümü, sağlık hizmetleri olarak adlandırılır. Sağlık hizmetleri, koruma, erken tanı ve tedavi, rehabilitasyon şeklinde sınıflandırılır. Türkiye'de sağlık hizmetlerinin modern anlamda ele alınması ve sunumu ile ilgili en önemli dönüşüm ve değişim, Milli Mücadele yıllarında başladı. Sağlık hizmetlerinin yürütülmesi görevi 1920 yılında, İcra Vekilleri Heyeti'ne bağımsız bir bakanlık olarak dâhil olan Sıhhiye ve Muaveneti İçtimaiye Vekâleti'ne (Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı) verildi. Sıhhiye Vekâleti savaş koşullarında, daha çok cephelerde baş gösteren sağlık sorunlarının çözümüne yöneldi. Türk Milli Mücadelesi başarıyla sonuçlandı ancak lider kadroyu çözülmesi gereken birçok problem bekliyordu. Savaşlar nedeniyle ülke nüfusu çok azalmıştı. Ayrıca bulaşıcı hastalıklar, yoksulluk, eğitimsizlik, sağlık kurumları ve sağlık insan gücü sayısının yetersizliği gibi sağlık göstergelerini olumsuz etkileyen pek çok sorun vardı. Nüfusun nitelik ve nicelik açısından iyileştirilmesinin ve bahsi geçen sağlık sorunlarının çözümü, sağlık hizmetlerinin çağın gereklerine ve ülkenin ihtiyaçlarına göre yeniden yapılandırılmasıyla mümkün olabilirdi. Bu yüzden Sıhhiye Vekâleti ülkenin ihtiyaçlarını dikkatle tetkik ederek bir sağlık programı hazırladı; bu program doğrultusunda faaliyetlerine başladı. Ülkedeki yataklı tedavi kurumlarının yetersizliği ve modern araçlardan yoksunluğu bilindiğinden, hazırlanan sağlık programına `Numune Hastaneleri tesis etme` hedefi de eklendi. 18 Mart 1924'te TBMM'de, Sıhhiye ve Muaveneti İçtimaiye Vekâleti bütçesi müzakerelerinde, Ankara, Sivas, Erzurum ve Diyarbakır'da dört Numune Hastanesinin kurulmasına, bu kurumların doğrudan Sıhhiye Vekâleti'ne bağlanarak genel bütçeden finanse edilmesine karar verildi. Bahsi geçen vilayetlerde Gureba Hastanesi adıyla faaliyet gösteren sağlık kurumları 1 Mayıs 1924'ten itibaren Sıhhiye Vekâleti'ne devredildi ve Numune Hastanesi ismiyle hizmet sunmaya başladı. Bu dört hastanenin dışında, 1936'da İstanbul'da Haydarpaşa Numune Hastanesi de kuruldu. Ankara, Sivas, Erzurum ve Diyarbakır Numune Hastaneleri 1924 yılında hizmet vermeye başladığında, fiziksel koşulları, yatak kapasiteleri ve sağlık insan gücü mevcudiyeti hayli yetersizdi. Bu yüzden bir yandan mevcut binalar onarımdan geçirilip, yeni binalar inşa edilirken, diğer yandan personel kadrosunun tamamlanmasına gayret edildi. Ancak bu kurumlarda sağlık insan gücü istihdamı noktasında önemli sorunlar yaşandı. Hastanelere başvuran vatandaşlar, zaman zaman tıbbın her dalından uzman hekime ulaşma imkânı elde edemedi Süreç içerisinde sağlık insan gücü eksikliği sorununa, tıbbi malzeme, fizik mekân ve yatak kapasitesi yetersizliği gibi problemler de eşlik etti. Ancak bahsedilen tüm bu olumsuzluklara rağmen, Numune Hastaneleri yataklı tedavi hizmetleri alanında hem kuruldukları merkezlerin hem de çevre vilayetlerin büyük bir ihtiyacını karşıladı. 1924-1938 yılları arasında bu hastanelerde yüz binlerce hasta ayaktan, on binlerce hasta ise yatırılarak tedavi altına alındı. Yerel yönetimleri hastane açmaya teşvik etmek ve bu idarelerin açacağı hastanelere model oluşturmak gayesiyle kurulan Numune Hastaneleri, zamanla bu işlevi de yerine getirdi. 1937 yılına gelindiğinde il özel idarelerinin ve belediyelerin kurduğu hastane sayılarının arttığı görülüyordu.Cumhuriyet'in lider kadrosu, toplumsal modernleşme projesinin ancak sağlıklı bir toplumla başarıya ulaşabileceğinin bilincindeydi. Bu yüzden ulusal sağlık politikasının merkezine sağlıklı ve gürbüz nesil idealini yerleştirildi. Halkçılık ilkesi temel alınarak kurulan Numune Hastaneleri, sundukları sağlık hizmetleriyle bu ideale erişmede önemli birer aktör olarak görev aldı.

Health is an inevitable value in order to maintain human life and social life. Therefore, every country forms its own healthcare system considering the needs of its citizens, possible health problems, and sources for these problems. Every country aims to reach the top level of healthcare for its citizens and to improve it. Healthcare services hold the key role in reaching this aim. Healthcare service involves services like protecting the individuals' and the society's health, preventing diseases, giving those patients the best treatments with the help of early diagnosis and providing the society with the best healthcare. Healthcare services are classified as protection, early diagnose and treatment and rehabilitation.The biggest change and conversion in dealing with the modern healthcare services in Turkey and presenting that in a modern way started during the years of the Independence War. In 1920, the responsibility of conducting the healthcare services was given to the Ministry of Health and Social Aid (known as `Sıhhiye, Muaveneti İçtimaiye Vekâleti` in those years), which was under the cabinet council independently. The Department of Sanitary Matters focused more on the treatments of health problems faced in battle fields under the war conditions.Turkish National War was a success. However, the leading staff was expected to solve several problems. There was a significant decrease in the population of the country because of the wars. In addition, there were numerous problems, which had negative impacts on figures concerning healthcare services, such as contagious diseases, poverty, having no education, insufficient number of healthcare services and the lack of man-power in health. Promoting the population both in quantity and in quality and solving the health problems mentioned were only possible with the reconstruction of the healthcare services according to the needs of the country and the needs of the era. Therefore, the Ministry of Sanitary Matters prepared a health program researching the needs of the country; and it started to act in the direction of this program. Because the foundations in the country giving inpatient treatment were known to be insufficient and to lack the modern equipment, it was also aimed in this program to set up Numune State Hospitals. On 18 March, 1924, it was decided to set up four Numune State Hospitals in Ankara, Sivas, Erzurum and Diyarbakir during the budget negotiation of the Ministry of Sanitary Matters at Turkish Great Assembly (TBMM). In this negotiation, these foundations were also decided to go directly under the responsibility of The Ministry of Sanitary Matters and as a result they would be financed in the general budget.In the cities mentioned, the health foundations acting under the name of Gureba (for the poor) Hospitals were taken over by the Ministry of Sanitary Matters on 1st May, 1924 and they started to give services under the name of Numune State Hospitals. Apart from these four hospitals, Haydarpasa Numune State Hospital was founded in Istanbul, in 1936.When Ankara Numune State Hospital, Sivas Numune State Hospital, Erzurum Numune State Hospital and Diyarbakir Numune State Hospital started to offer services, they were far behind the expected level because of their physical conditions, the low capacity of beds and man-power in health. For this reason, while the existing buildings were renewed and the new ones being built, another effort had to be put into completion of the staff. However, significant problems were faced in employing this man-power in health in these foundations. The citizens who applied the hospitals could not always have the chance of finding the specialists in every branch of Medicine. This problem of man-power in health was accompanied by some other problems such as medical equipment, the insufficiency of beds and physical conditions. However, despite all these negativity mentioned above, Numune State Hospitals could widely meet not only the needs of the centres where they were set up, but they also satisfied the needs of neighbouring cities in the field of inpatient treatment service. Between the years 1924 and 1938, hundred thousands of outpatients and ten-thousands of inpatients were given treatments in these hospitals.Numune State Hospitals, which were launched to encourage local managements to start hospitals and also to set an example to these hospitals, were successful to fulfil these tasks as the time went by. When it was the year 1937, an increase was observed in the number of hospitals which were launched by the provincial special administration and by the municipalities. The leading staff in the years of Republic already knew that the project of social modernisation was only possible to succeed with a healthy society. That's why; the idea of healthy generation was the main focus of the National Health Policy. Numune State hospitals, which were set up with respect to the principle of Populism, played an active role in reaching this target with the health care services they provided.