İstanbul`da Helenizm: Sosyo-kültürel örgütlenmeler (1908-1922)

Abstract

19. yüzyılın ilk yarısında reform hareketlerine hız veren Osmanlı Devleti'nde, 1839'da Tanzimat Fermanı'nın ve ardından 1856'da Islahat Fermanı'nın ilan edilmesi, Osmanlı ülkesinde yaşayan Gayrimüslim topluluklar açısından önemli yenilik ve değişimleri beraberinde getirmiştir. Tanzimat dönemi olarak adlandırılan bu dönemde Gayrimüslimler arasında ayrıcalıklı bir konuma sahip olan Rumlar da önemli değişimler geçirmiş, özellikle Yunanistan Krallığı ile etkileşimleri sayesinde eğitim ve kültürün gelişimine daha çok önem vermişlerdir.İstanbul'da yaşayan Rumların eğitim aracılığıyla topluluklarının genç mensuplarına Yunan (Helen) kültürünü, dilini ve tarihini öğretmek konusunda seçtikleri en etkin araç olan eğitim, özellikle İstanbul'da yaşamakta olan varlıklı ve eğitimli Rumlar tarafından da desteklenmiş ve kısa sürede Rum okullarını yeniden yapılandırmak ve Yunan kültürünü yaymak amacıyla cemiyetler kurulmaya başlanmıştır. Kurulan bu cemiyetler varlıklı Rumlar tarafından finanse edilmiştir.İstanbul Rumlarının Tanzimat döneminde başlayan ve Meşrutiyet döneminde hız kazanan cemiyetleşme hareketi bağlamında ortaya çıkan örgütlenmeleri, yalnızca eğitim ve kültür alanıyla sınırlı kalmamış, hayırseverlik, kadın, mesleki, spor-sanat ve dini alanlarda da kendini göstermiştir. Bu bağlamda İkinci Meşrutiyet'in ilanından Birinci Dünya Savaşı'na uzanan süreçte yalnızca İstanbul'da sayıları neredeyse 500'e kadar varan çeşitli cemiyetler kurulmuş ve bu cemiyetler birer eğitim kurumu gibi çalışmışlardır.Birinci Dünya Savaşı esnasında kısmen duraklama dönemine giren Rum sosyo-kültürel cemiyetleri, 1918 yılında Mondros Mütarekesi'nin imzalanması ve 1920 yılında İstanbul'un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesinin ardından, daha önceki yıllarda edindikleri sosyal ve kültürel kimliklerini siyaset ile harmanlayarak adeta yeniden inşa etmişlerdir.1861 yılında kurulan ve 1922 yılına kadar faaliyetlerini sürdüren, İstanbul Rum Filoloji Cemiyeti (Ellinikos Filologikos Syllogos Konstantinupoleos) çevresinde toplanan ve adeta ona bağlı birer şube gibi çalışan Rum cemiyetlerinin büyük bir kısmı da tıpkı Rum Filoloji Cemiyeti gibi Mütareke döneminde siyasi faaliyetlerde bulunmuş ve başta İstanbul olmak üzere Anadolu'nun Yunanistan'a bağlanması konusunda çalışmalar yapmışlardır.Anahtar Kelimeler: Cemiyet, İstanbul, Sosyo-kültürel, Helenizm, Rum, Syllogo

Declaration of Tanzimat Decree in 1839 and Islahat Decree in 1856 in Ottoman Empire, are speeding up the reform movements in the first eve of 19th century; they have brought important inovations and changes to non-muslims living in Ottoman land. Ottoman Greeks, who have a privileged position among non-muslims, have passed through important changes as well, particularly focusing on educational and cultural developments due to their interaction with the Greek Kingdom, through that era, named as Tanzimat Period.Education, specifically supported by wealthy and educated Greeks living in Istanbul, has been used as the most effective tool to teach Greek (Hellenic) culture, language, history to their young members and restructure Greek schools as well as built associations to spread Greek Culture. These communities were financed by wealthy Greeks.Speedy association movements that started in Tanzimat Period among Istanbul Greeks, remained limited not only to education but also showed interest in the areas like charity, women, professional, sports-art and religion. Almost 500 associations have been built from the declaration of Mesrutiyet (2nd) until World War I, only in Istanbul and these associations had worked as educational institutions.Greek Social - cultural associations, being in stagnation period during WWI, had rebuilt their social and cultural identities with their new political muscle after Moudros Armistice (1918) and invasion of Istanbul by Entente Powers in 1920.These Greek associations, working like a branch of the Istanbul Hellenic Philology Community (Ellinikos Filologikos Syllogos Konstantinupoleos) - built in 1861, active until 1922- have worked in favour of Istanbul and Anatolia to be part of Greece, just like the Hellenic Philology Community.Key Words: Association, Istanbul/ Constantinople, socio-cultural, Hellenism, Greek, Syllogos.