Atatürk dönemi ve sonrasında tarım politikalarının gıda sanayiine yansımaları (1923-1960)

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu'ndan dış borçlar, imalathane düzeyinde üretim yapan küçük işletmelerin ağırlıkta olduğu ve kapasitesi halkın gereksinimlerini karşılayamayan sanayi sektörü, geleneksel yöntemlerin kullanılması nedeniyle verimin ve üretim düzeyinin yetersiz olduğu tarım sektörü, %80'i köylü, eğitimli insanı ve teknik elemanı son derece az olan bir nüfus devraldı. Atatürk, Türk halkının sosyal hayatını düzenleyen devrimlerin yanı sıra tarıma dayalı ekonominin sorunlarını çözmek amacıyla tarımın ve tarıma dayalı sanayinin gelişmesini hedef alan yeni bir ekonomik model uyguladı. Bu modelle bir yandan çiftçinin modern yöntemlerle tarım yapmasına yönelik önlemler alınmış, diğer taraftan devletin kurduğu fabrikalarda ithal ikamesine yönelik sanayi mallarının üretimi gerçekleştirilmiştir. Tarıma dayalı önemli sanayi kollarından biri olan gıda sanayinin temeli bu dönemde önce pancar üretiminin teşvik edilmesi daha sonra şeker sanayinin kurulmasıyla atılmıştır. İkinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla sanayi yatırımları yapılamamış ve tarımsal üretim azalmıştır. Ekonomik bağımsızlıktan ödünlerin verilmeye başladığı savaş sonrası dönemde Türkiye dış güçler tarafından tarım ülkesi olarak tanımlanmış, hükümetler programlarında tarımın gelişmesine yönelik politikalara önemli yer vermiştir. DP iktidarı döneminde belirginleşen tarım politikalarından bazıları Marshall yardımıyla tarımda makineleşmenin desteklenmesi, devlet arazileri ve çayır-mera arazilerinin çiftçiye dağıtılması, kredilerin arttırılması ve tarımda dünya fiyatlarının üzerinde destekleme alımlarının yapılmasıdır. Bu politikalar tarımsal üretim artışı sağlamış ve gıda sanayinin gelişimini teşvik etmiştir. DP iktidarının ilk dört yılında özel sektörün gıda sanayi yatırımları artarken, ekonomik sorunların yaşandığı 1954 ve sonrasında ithal ikamesine yönelik devlet yatırımları yükselmiştir. Tarımsal üretimin desteklendiği ve hammaddesini tarımdan sağlayan gıda sanayinin temellerinin atıldığı Atatürk dönemindeki yatırımlarda ülke kalkınması ön planda tutulurken, tarım destekleri ve buna bağlı olarak gıda sanayine yatırımların arttığı DP döneminde yatırım kararlarında siyaset öncelik kazanmıştır. Bu da tarım ve gıda sanayinin istenilen düzeye ulaşmasını önemli ölçüde engellemiştir.Tarım ve gıda sanayinin bugünkü anlamda gelişmesi ise 1960'dan sonra planlı kalkınma döneminin başlamasıyla mümkün olmuştur, ancak üretim emperyalist ülkelerin kontrol ve istekleri doğrultusunda gerçekleştirildiğinden her iki sektörün sorunları halen sürmektedir. Anahtar Kelimeler: Tarım Politikası, Gıda Sanayi, Sanayileşme, Tarımsal Üretim

After the collapse of the Ottoman Empire, the Republic of Turkey inherited an unenviable legacy. Firstly, a very high level of foreign debt. Secondly, manufacturing plants of small businesses that did not meet the requirements of the people. Thirdly, an industrial sector with an extremely low output level because of the inefficient traditional methods that had been used. The situation was further exacerbated with the insufficient levels of agricultural sector, a population of a nation which consisted of 80% illiterate peasants, remarkably few trained people and very few skilled technical staff. Alongside the social reformations that he had brought forward to bring the country into 20th century and, in order to solve the economic problems borne out of agriculture, Atatürk, set out a new economic plan which targeted agriculture and agro-based industry. In this model, farmers were directed to apply modern methods as well as the State built and run factories were able to produce industrial goods which were once imported. The foundation of one of the important agriculture dependent industries was laid down in the food industry and during that era, firstly the production of sugar-beet was encouraged and then the establishment of sugar production industry realized. With the start of the World War II adequate investments to industry could not made and the output of agricultural production were decreased. When the economic concessions were beginning to be given during the post-war period for the economically independent nations, as Turkey was recognized as an agricultural country and the development of agriculture-orientated Government policies were given an important place. During the years when the DP (Democratic Party) was in power, with Marshall aid, some of the policies supported the mechanization of agriculture, distribution of State lands and some grazing postures to low income farmers, increasing of their credit and also buying off by the State their products above the market price. These policies enabled increased agricultural production and encouraged the growth and development of food production industry. As during the first four years of DP government, although the investments to the private sector's food industry increased, during the austerity years of 1954 and beyond, the government's import orientated investments also increased. In contrast to the era of Atatürk when the foundation of food industry was laid down for which the raw material was supplied by the farmers of the country and when the development of the country came first, unfortunately, during the DP government era politics dominated the decisions that were made with regard to investments to the food industry. This, in turn, seriously prevented the food industry from reaching the desired levels. The developments of much neglected agriculture and food industry have become only possible after 1960 when planned development era started. The problems of these sectors still persist because this plan is realized under the control and the demands of imperialist countries. Key words: Agriculture Policy, Food Industry, Industrialization, Agricultural Production.