Cumhuriyet Dönemi enerji politikaları çerçevesinde Türkiye Elektrik Kurumu

Abstract

Bu çalışmada, Cumhuriyet dönemi enerji politikaları çerçevesinde Türkiye Elektrik Kurumu incelenmektedir. Ayrıca, Türkiye elektrik sektöründe görev alan elektrik şirketlerinin elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı, ticareti faaliyetleri ele alınmıştır. Atatürk Dönemi enerji politikaları ile elektrik sektörü değerlendirilerek, kronolojik olarak İnönü dönemi, Demokrat Parti (DP) dönemi, planlı kalkınma dönemi ve günümüze kadar tarihsel açıdan incelenmek üzere elektrik alanında yapılan çalışmalara yer verilmiştir. Hükümet programları ve kalkınma planlarında sektör için hedeflenenler ve gerçekleşenler karşılaştırılmıştır. Türkiye Birinci ve İkinci Sanayi Planları ile kalkınma planlarında elektrik sektöründe hedeflenenler ve gerçekleşenler üzerine vurgu yapılarak, elektriğin diğer sektörlere etkisine yer verilmiş, elektrik alanında plan ve programların önemine ve kamu elektrik sektöründe yeniden yapılanma ve serbestleşme çalışmalarına, elektrik özelleştirmelerine değinilmiştir. Bu tez çalışmasında ayrıca Türkiye Elektrik Kurumu'nun, elektrik sektörü içerisindeki konumu, Avrupa Birliği'ne uyum süreci çalışmaları, IMF ve Dünya Bankası önerileri doğrultusunda geçirdiği aşamalar, ekonomi politikaları, hükümet programları incelenmiştir. Enerji krizleri karşısında alınan tedbirler ve uygulanan politikalara değinilmiştir.Türkiye Elektrik Kurumu, 1970 yılında kurulan bir iktisadi devlet teşekkülüdür. Kuruluş kanununa göre faaliyet konuları içerisinde elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti yer almaktadır. Belediyeler tarafından yapılan şehir dağıtım şebeke hizmetleri 1982 yılında Kurum'a devredilmiştir. Bu tarihten sonra tüm elektrik hizmetleri Türkiye Elektrik Kurumu bünyesinde toplanmıştır. Fakat bu durum çok uzun sürmemiştir. 1984 yılında elektrik üretimi, dağıtımı, iletimi ve ticareti görevinin özel hukuk hükümlerine göre faaliyetlerini yürüten yabancı ve yerli sermaye şirketlerine de verilmesini düzenleyen 3096 sayılı Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanun yayınlanmıştır. Böylece, özel sektörün elektrikle ilgili hizmetlerde görev alması mümkün olmuştur. Türkiye Elektrik Kurumu, 1993'te Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) ve Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş. (TEAŞ) olarak iki farklı iktisadi devlet teşekkülü'ne ayrılmıştır. TEAŞ, elektriğin üretimi ve iletiminden sorumlu olmuş, TEDAŞ ise elektrik dağıtım görevini üstlenmiştir. 2001 yılına gelindiğinde TEDAŞ varlığını korumuş, TEAŞ ise elektrik üretiminden sorumlu Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ), elektrik iletiminden sorumlu Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) ve elektrik alım-satım anlaşmalarını devralarak toptan satış işlemlerinden sorumlu Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) olarak üç farklı iktisadi devlet teşekkülüne ayrılmıştır. Elektrik dağıtımında rekabete dayalı bir ortamın oluşturulması amacıyla elektrik dağıtım bölgeleri, Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun 2004 yılındaki kararı gereği özelleştirme kapsamına alınmıştır. Ayrıca, 2004 tarihli Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi ile yeniden yapılandırılması öngörülen enerji piyasasının yanı sıra, EÜAŞ'a ait stratejik elektrik üretim santralleri dışında kalanların özelleştirme kapsamına alınması ve elektrik üretim santrallerinin işletme hakkının verilmesi yöntemiyle özelleştirilmesine karar verilmiştir. 2013 yılında TEDAŞ'a ait 21 adet dağıtım şirketinin tümü özelleştirilmiş olup, Türkiye elektrik dağıtım altyapısının işletimi tamamen özel sektör tarafından yapılmaktadır.

This study examines the Turkish Electricity Authority in the framework of energy politics of the Republican era. In addition, the electricity generation, transmission, distribution and trading activities of power companies are discussed. Atatürk period energy politics and electricity sector were evaluated and chronological studies were fulfilled in the field of electricity to examine from the perspective of İnönü period, Democrat Party period, planned development period and daylight. Targets and realities for the sector have compared in government programs and development plans. In the First and Second Industrial Plans, Development Plans of Turkey, the effects of electricity on other sectors are emphasized and the importance of plans and programs in the field of electric power and also the restructuring and liberalization activities in the public electricity sector have included privatizations of electricity-related organizations are emphasized. This thesis also examines the Turkish Electricity Authority's position through EU harmonization process studies, IMF and World Bank proposals also in the electricity sector, the measures taken against the energy crises and the policy applied are mentioned.The Turkish Electricity Authority is an economic state organization established in 1970. According to the law of establishment of TEK, electricity generation, transmission, distribution and trading are among the activity subjects. The city distribution network services provided by the municipalities were only transferred to the Agency in 1982. After this date, all electric services was collected in Turkey Electricity Authority. But this didn't last long. 3096 Law, on the Assignment of Electricity Generation, Transmission, Distribution and Trading of Institutions Outside the Turkish Electricity Authority, which regulates the assignment of electricity generation, transmission, distribution and trading of domestic and foreign companies having the status of capital companies subject to private law provisions outside the Turkish Electricity Authority in 1984. Thus, the private sector was also included in the electricity business.In 1993, the Turkish Electricity Distribution Company (TEDAŞ) and the Turkish Electricity Generation and Transmission Company (TEAŞ) were established by the Turkish Electricity Authority such a two separate economic state entities. TEAŞ had a responsibility for electricity generation, transmission while TEDAŞ was responsible for electricity distribution. In 2001, TEAŞ was separated into three separate economic state entities. EÜAŞ which is responsible for electricity generation, TEIAŞ responsible for electricity transmission, and TETAŞ responsible for wholesale operations, took over electricity purchase and sale agreements. In order to create a competition-based environment for electricity distribution, electricity distribution areas were included in privatization with the decision of the Higher Board of Privatization in 2004. Besides, it was decided to privatize the energy market, which was envisaged to be restructured with the Electric Power Sector Reform and Customization Strategy Document dated 2004, as well as excluding the strategic electricity generation plants belonging to EUAS, within the scope of privatization and giving power rights to the power generation plants. TEDAŞ all 21 distribution companies customized in 2013, the operation of Turkey's electricity distribution infrastructure is done entirely by the private sector.