Hâkimiyet-i Milliye Gazetesine göre milli mücadele döneminde isyanlar (1920-1921)

Abstract

Birinci Dünya Savaşı'nın Osmanlı Devleti adına mağlubiyet ile sona ermesi üzerine imzalanan Mondros Mütarekesi, Anadolu'da yeni bir dönem başlatmıştır. Mütareke ile birlikte başlayan işgaller ve katliamlar karşısında İstanbul Hükümetleri etkisiz kalmış, resmî bir görev aracılığıyla Anadolu'ya giden Mustafa Kemal Paşa, görevinden farklı olarak Milli Mücadele'yi başlatmıştır. Bu dönemden itibaren Anadolu'nun pek çok bölgesinde etnik farklılıklar, siyasi görüşlerin çatışması, itaat meselesi gibi farklı sebeplerden kaynaklanan ve özellikle İngilizler ile İstanbul Hükümetlerinin kışkırtmalarından dolayı isyanlar ortaya çıkmıştır. Bu isyanların bir kısmı çok dar bir bölgede etkili olurken bir kısmı da geniş bir sahaya yayılmış ve Heyet-i Temsiliye ve akabinde TBMM'yi zor durumda bırakmıştır. Anzavur, Bolu-Düzce-Hendek, Yozgat, Kuva-yı İnzibatiye gibi etkisi geniş olan isyanların bastırılmasında rol oynayan Çerkes Ethem, düzenli ordu bünyesine dâhil olmayı kabullenmemiş ve bu durum O'nun isyancı konumuna düşmesine sebep olmuştur. Çerkes Ethem İsyanı'nın bastırılması ile birlikte Anadolu'daki isyanlar hemen hemen sona ermiş ve Yunanlılar ile mücadele başlamıştır. Bu çalışmada, meydana gelen isyanlara Mustafa Kemal'in Ankara'ya gelmesinden kısa bir süre sonra yayımlanmaya başlayan Hâkimiyet-i Milliye'nin perspektifinden bakmayı hedefledik. Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde 1920-1921 yılları arasında konu ile ilgili haber, makale, bildiri ve mahkeme kararı gibi çeşitli metinler incelenmiş ve ikinci el kaynaklar ile sentezlenerek ele alınmıştır. Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde isyanların gelişimi, bastırılması, elebaşların yakalanması, yargılamaların yapılması, isyanın bölgedeki etkileri ile ilgili haberlerin yanı sıra yeni isyan girişimlerinin ortaya çıkmasını engellemek adına birlik-beraberlik vurgusu yapılan metinlerin bulunduğu geniş bir yelpazede haberler neşredilmiştir. Bu metinler Milli Mücadele'deki isyan girişimlerine farklı bir pencereden bakılmasını sağlamaktadır.Anahtar Kelimeler: Hâkimiyet-i Milliye, İsyan, Ayaklanma, Milli Mücadele, Heyet-i Temsiliye, TBMM, İstanbul Hükümeti

The Armistice of Mudros was signed after the First World War, and ended with a defeat on behalf of the Ottoman State. It started a new period in Anatolia. In the face of the occupations and massacres that started with the armistice, the Istanbul Government was ineffective. Mustafa Kemal Pasha went to Anatolia through an official mission, and started the National Struggle differently from his duty. Since this period, there have been rebellions provoked by the British and Istanbul Government in many regions of Anatolia due to different reasons such as ethnic differences, conflict of political views, and obedience. Some of these rebellions were effective in a very narrow area while some of them were spread over a wide area. Therefore, Heyet-i Temsiliye and TBMM were in a difficult situation. Circassian Ethem, who played a role in suppressing rebellions such as Anzavur, Bolu-Düzce-Hendek, Yozgat, Kuva-yı Inzibatiye, did not accept to be included in the regular army, and this caused him to fall into a rebel position. With the suppression of Circassian Ethem, the rebellions in Anatolia almost ended, and the struggle with the Greeks started. In this study, we aimed to look at the rebellions that took place from the perspective of the Hâkimiyet-i Milliye, which started shortly after Mustafa Kemal came to Ankara. Between 1920-1921, various texts such as news, articles, declarations and court decisions were examined in the Hâkimiyet-i Milliye, and were synthesized and handled with academic publications. The details about the rebellions were included in the Hâkimiyet-i Milliye. These texts provide a different view of the rebellion attempts in the National Struggle.Key Words: Hâkimiyet-i Milliye, Rebellion, Riot, National Struggle, Heyet-i Temsiliye, Grand National Assembly of Turkey, Istanbul Government