Hastane etik kurulları ve Türkiye`de kurulabilme koşulları

Abstract

114 - ÖZET Hastanelerde hemen her gün birtakım etik sorunlarla karşılaşırız. Bu durumlarda yol gösterme ve danışma düzeyinde bir yardımcıya ihtiyaç duyarız. Buradaki belirsizliklerin ve düşünce ayrılıklarının giderilmesi, çalışma ortamının verimi bakımından önemlidir. Bu bağlamda ortaya çıkan sorunların çözümü konusunda en etkili yol, hastanelerde etik kurullarının kurulmasından geçmektedir. Bu etik kurulların, eğitim kaynağı olma, sorunlu durumlarda hastanenin politikasını belirleme, bunlara çözüm yolları arama, hasta ve hasta yakınlarından kaynaklanan sorunlara açıklık getirme, yasal danışmanlık etme, hastanenin yönetim ve mali politikasını saptama gibi önemli işlevleri vardır. Bu kurulların oluşmasının en önemli nedeni, biyotıp alanında ve ilgili teknolojideki hızlı gelişmelerdir. Buna bağlı olarak sağlık çalışanlarının duyarlılıklarının azalması, buna karşılık toplumda değer yargılarının değişmesi de konumuzla ilgili belirleyiciler olmaktadır. Genel olarak etik kurulları uğraşlara, işlevlerine, onları oluşturan üyelere göre sınıflandırmak olanaklıdır. Hastanelerde ise; değişik birimlerin özellikli temsilcilerinden oluşan, eğitim kaynağı olma, sorunlu, çelişen durumların çözümünde yardımcı olma, iletişim- 115 - kopukluklarını giderme, gerçekleri ve tıp konularındaki yanlış anlaşılmaları araştırma, eldeki maddi olanakların nasıl ve hangi öncelikle kullanılacağına karar verme durumlarında öneride bulunan ve yol gösteren hastane etik kurulları vardır. Birçok hastane etik kurulu, hastaya ve yakınlarına gerçeği söyleme, tedaviyi kesme, organ aktarımları vb 'den doğan etik sorunlar yerine klinik araştırma ve incelemelerini etik açısından sorgulamakla ilgilenmektedir. Hastane etik kurulları, hastanenin değişik birimlerinin özellikli temsilcilerinden oluştuğundan bunlarda disiplinlerarası bir yaklaşım gerekli olmaktadır. Kurullarda her bir üyenin bir oy hakkı vardır. Kararlar oy çokluğu ile alınır ve rapor edilerek uygulamaya konur. Bu kurulların, hastanede yapılan araştırmaların araştırma ilkelerine uygun olup olmadıklarını araştırma yetkileri de vardır. Tüm hastanedeki birimlerle işbirliği içinde çalışarak işlevlerini yürütürler. Hastanelerde bulunan ve değişik amaçlara hizmet eden öteki etik kurullar ise; biyomedikal etik kurulu, hemşirelik etik kurulu, cerrahi etik kurulu, araştırma ve inceleme etik kurulu olarak sayılabilir. Hastane etik kurullarının çalışmalarını gerçekleştirirken uymaları gereken ölçütler vardır. Bu ölçütler onların hukuk sistemi ile, ayrıca hastane çalışanları arasında çıkabilecek sorunlarda da yol gösterici rol oynar. Hastanede etiksel bir sorun tartışma- 116- konusuysa, o sorun hakkında ya bilinenler iyi anlaşılmamıştır, ya da bunlar yeterli değildir. Gerçeklere dayanan düşüncelerle donanmış tartışmalar, önce araştırmak, sonra anlamakla çözülür. Ancak, araştırma ve tartışma sürekli gelişim için yeterli değildir. Burada karar verme süreci de önemlidir. Uğraşsal sorunların çokluğu hızlı gelişimin doğal sonucudur. Bu da durağanlığın değil, gelişimin belirtisi olmalıdır. Ancak bir anda çok fazla sorunla yüz yüze kalmak sağlık çalışanlarında ve kendilerine sağlık hizmeti sunulanlarda sıkıntı yaratmaktadır. Hastanelerde bu sorunların kısa sürede çözülmesi gereklidir. Bütün bu soruların kısa zamanda en uygar bir biçimde çözülebileceği yerlerin ise, Hastane Etik Kurulları olacağını düşünmeliyiz. Türkiye'de ise henüz tam teşekküllü bir Hastane Etik Kurulu yoktur. Ancak, Sağlık Bakanlığı ve tıp fakülteleri düzeyinde, hastane etik kurullarının işlevlerini yerine getiren değişik kurullar var olagelmiştir. Daha başkalarının kurulabilmesi için ise çalışmalar yapılmaktadır. Çalışmamızın gösterdiği gibi bugün altı tıp fakültesinde araştırma etik kurulu bulunmaktadır. Araştırma Etik Kurulları 'nın kurulmasındaki ivedilik ise yaklaşık son on yılda o konudaki gereksinim ile doğrudan bağlantılı olmuştur. Yakın bir gelecekte hastanelerde çıkan güncel etik sorunların çözülmesi için etik kurullar oluşturulacağına-117- kesin gözüyle bakabiliriz. Başlığında da belirtildiği gibi bu tez ülkemizde Hastane Etik Kurulları'nın kurulması konosunda bir ön çalışma olma amacını da gütmektedir.

- 118- SUMMARY Hospital Ethics Committees and the Conditions of Their Realizability in Turkey. Almost everyday we encounter certain ethical problems in hospitals. In all these situations assistance is as a rule needed to help and inform the patients. Elimination of the uncertainties involved in such situations and in the related ideas is very important to improve the productivity of the work environment. The most effective way for the solution of the problems arising in such contexts is, apparently, the establishment of ethics committees in the hospitals. The main functions of the ethics committees in hospitals could be enumerated as follows: to form a milieu for education, to determine the management and financial policy of the hospital and to find solutions to the related problems, to clear the ground for the understanding of the disputed points created by the patients and their relatives, legal advice, to help determine the managerial and financial policy of the hospital. Rapid developments and advancement in biomedicine and in the related technology are the most important factors for the need to establish these committees. Another reason appears to be the loss of-119- sensitivity on the part of the health workers, while, on the other hand, moral judgements in the society are in a process of change. It is possible to classify ethics committees acording to the professions, to their functions and to the members they are composed of. In hospitals, on the other hand, there are ethics committees whose members are special represantatives of different units. These committees are responsible for the education of the staff, for assistance to patients and their relatives in the solution of different types of problems or conflicts, for the improvement of communication, for finding and clarifying the misunderstandings in daily routine, and for making proposals in the determination of the means and priorities while using the financial resources. In addition, there are other hospital ethics committees with different kinds of functions. Rather than such functions as telling the truth to patients and to their relatives, stopping the treatment, giving information about organ transplantation and so on, they are concerned, for instance, with clinical research. As hospital ethics committees are composed of special represantatives of different units of the hospital, they must have an interdisciplinary approach. Each member of a hospital ethics committee has one vote; decisions are taken on a majority basis and reported and implemented by the committee. Moreover, hospital ethics committees are authorized to-120- control research to make sure that they are in accordance with the research policy of the hospital. They also function in cooperation with other units of the hospital. There exist further ethics commmittees in hospitals serving different purposes, such as biomedical ethics committee, nursing ethics committee, surgical ethics committee or research ethics committee. Hospital ethics committees have certain criteria in accordance with their functioning. These criteria also play a protective role for the hospital in its dealings with the judiciary, and in the disputes arising between them and the health professionals. If there is any ethical debate on a given problem in the hospital, this means that there is either misunderstanding as to the interpretation of data, or that the latter are insufficient. Discussions based on valid thinking can be solved by understanding the problems and analysing them carefully. However, investigation and discussion are not sufficent for continuous development; in this process, it is also crucial to make decisions. The multiplicitiy of professional problems is the natural result of a rapid development, and, compared with a seemingly-121.- unchanging situation, this is a good sign of progress. Problems created by rapid technological developments in health professions in a given period of time also effect, to be sure, the consumers of health services. Hospital ethics committees are evidently the only place for the solution of these problems in a reasonably short time and in a most civilised way in the hospital setting. In Turkey, however, there is as yet no fully formed hospital ethics committee. But there have existed, instead, bodies of various sorts at the levels of the Ministry of Health and medical faculties, which are functionally similar to the hospital ethics committees. And studies are underway for the setting up of other such bodies. As our work has shown, there are research ethics committees in six medical faculties in this country today. The reason for the priority of the establishment of these committees, roughly in the last decade, appears to be directly related to a need for them arising in the area of research (including considerations for publication). But we can be certain that ethics committees will be set up in the near future for the solution of the actual ethical issues arising in the course of the daily routine in hospitals. Understandably and as is mentioned in its title, the present academic work has the additional aim of being a preliminary study with a guiding function in the matter of the establishment of hospital ethics committees in this country.