Etik açısından böbrek aktarımı: aktarımda hekimleri, hastaları ve vericileri ilgilendiren değer sorunları

Abstract

190 9. ÖZET Bir doktora tezi olarak sunulan bu çalışmada `Etik açısından böbrek aktarımı` konusu ele alınmış, bu konu ile ilgili değer sorunları belirlenmeye çalışılmıştır. Organ aktarımları içinde böbrek aktarımı önemli bir yer tutar. Bu organın aktarımı son dönem böbrek yetmezliğinin tedavisinde tüm dünyada giderek yaygınlaşan bir tedavi yöntemi olmuştur. Düzenli dializ tedavisindeki hastalara oranla yaşam niteliğinin daha iyi, süresinin daha uzun olması hastaların aktarımı istemelerinin ana nedeni olmuştur. Organ aktarımı biri alıcı öteki verici iki kişi arasında gerçekleştirilmektedir. Biz çalışmamız sırasında ölecek bir hastayı kurtarmak gibi yaşamsal bir amaç uğruna başka bir kişinin doku ve organlarından yararlanmanın (insanı amaç olarak görmek ve kimseyi öldürmeden ölecek olan bir kişiyi kurtarmak ilkeleri açısından) insan haklarına ve hukuka aykırı olmadığını gördük. Bir kişinin yukarıda belirlediğimiz nedenlere bağlı olarak organlarını bağışlıyor olması konusu hemen her yerde karşımıza çıktı. Gerçekten de aktarımların çoğunda vericiler aile üyelerinden birisidirler. Aile üyelerinin organ verme istemlerinde de gönüllülük kavramının önemli olduğu görülmektedir. Tüm tıbbı cerrahi müdahalelerde olduğu gibi böbrek191 aktarımlarındada aydınlatılmış onamın sağlanmasının hekim ile hasta arasında açık ve dikkatli bir iletişimle gerçekleşebildiği görülmektedir. Organ aktarımlarında `ölüden` organ sağlamak bir seçenektir. Ancak burada sözü edilen organlar `Kalbi atan kadavralardan` alınmaktadır. îlke olarak kişilik ölümle sona erdiğine göre ölümü saptamak ceza ve medeni hukuk yanında etik açısmdanda önemli sonuçlar ortaya koyacaktır. Etik yönünden en önemlisi burada çok temel bir kavram çelişkisinin bulunuyor olmasıdır. Konu ile ilgili değer sorunlarında bir çalışma yapmak amacıyla Türkiye Organ Nakli ve Yanık Tedavi Vakfı Hastanesinde dialize devam eden ya da böbrek aktarımlı 120 hasta 30 verici ve 16 doktorla görüşülmüş, hazırlanan soru kağıtlarını cevaplamaları sağlanmış, bulgular 43 çizelge halinde sunulmuştur. Birbiri ile ilişkisi olup olmadığı araştırılan değişken grupları içinde istatistiksel önemlilik ve uygunluk düzeyleri belirlenmiş, bunun için X2 ve Kalmogorov-Simirnov çift örneklem testleri yapılmıştır. Sayıların daha büyük olabileceği bu çalışmada aktarım ve dializ grubu hastalarının büyük çoğunluğunun şehir merkezinde oturduğu, aktarım grubunun eğitim düzeyinin dializ grubundan daha yüksek olduğu, hastaların çoğunluğunun bir toplumsal güvencesi olduğu görülmüştür. Hastalar kendilerine daha iyi bir yaşam kalitesi sunduğu gerekçesi ile hekimler gibi böbrek aktarımını dialize yeğlemişlirdir. Hastalar verici kişinin belirlenmesinde ailenin önceliği ve gönüllülük konusunu önemle dile getirmişlerdir. Vericilerin bildirimleri de bu doğrultudadır. Hastaların eğitim192 düzeyleri yükseldikçe `kadavra` verici konusunda istekli oldukları belirlenmiştir. Bu bildirimin toplumdaki eksik bilgilendirmenin sonucu olduğu söylenebilir. Bütün organ aktarımlarında olduğu gibi böbrek aktarımında da çok önemli ve temel olan konunun `ölümün belirlenmesi ve tanımlanması` olduğu görülmektedir. Bu konuda tıpda yenilikleri engellemeyecek tıp etkinliğinin gelişmesine olanak verecek bir ölçü saptanmalı hayatın başlangıcı ve sonuna ilişkin ikilemler tartışılmalıdır. Bütün bunlara ek olarak organ aktarımlarının tümünde özgür ve aydınlatılmış bir onam sağlamak, insan şahsına saygı, insan vücudunun ve organlarının ticaret konusu olmaması insanla ilgili araştırmaların ve tıbbi müdahalelerin güvenirliliğinin sağlanması, argan aktarımlarında bazı zayıf gruplar için özel bir koruma sağlanmasının zorunlu olduğu önemle belirtilmektedir.

193 10. SUMMARY KIDNEY TRANSPLANTATION FROM THE POINT OF VIEWS OF ETHICS In this study, presented as a doctorate thesis, kidney transplantation and a number of related value promlems have been examined from an ethical point of view. Among organ transplants, kidney transplantation which has become more and more a therapy of choice in thefinal phase of renal deficiency deserves special attention. Kidney transplantation is preferred to regular dialysis by patients mainly because it offers then a letter quality of life and longer life expectancy. Organ transplantation involves a donor and a recipient im order to take place. In the course of our study we believe we have been able to show convincingly that organs or tissues from a human being can the used - in agreement with the primciple that takes man as an end and forhids us to take a life in order to save another life - to keep in life a patient, who would otherwise die, without contradicting either the primeiples of law or human rights. We have often seen that most donors had been moved by reasons mentioned aberve to domate their organs. As a matter of fact in many cases donors have been foundt to belong to the same family as the recipient. The sense of belongnig to the some family appears to play an important role in the194 decision of the donor to donate, the meeded organ. Im kidney transplantation, as in other medical and surgical approaches, open and careful communication is essential between the physician and the patient to obtain an imf ormed consent. Im organ transplantation, an alternative to obtaining organs or tissues from a living donor is to obtain them from a `dead` person. However, in this case, since organs are taken from a corpse whose heart is still beating, one can not help wondering about the line which separates life and death. A person ceases to exist, in principle, with death; therefore, defining and determining death becomes of olmost importance when taking organs from so called corpses. In order to examine the value problems related to organ transplantation in a conerete setting, we have interwieved 120 patients with kidney transplants, 30 donors and 16 doctors whose answers to our written questions have been presented in 43 tables in the body of this thesis. Statictical significance and the level of fitness of our data have been determined in the groups of transplantation and dialysis which were careful studied to find out whether they were interrelated as not. For this purpose, X2 and Kolmogozor-Simirnov double sample tests have been applied. It has been found that most of the patients in both dialysis andtransplantataion groups had come from down town areas of cities, that the educational levels of transplant patients were higher than that of the other group and that most of the patients from both groups enjoyed some part of social195 security. Patients said they had preferred kidney transplantation to regular dialysis since it provided them with a letter quality of life. Many patients stressed the importance of belonging to the same family as a determining factor in the choice of donors, who also expressed similar views. Finally, we have observed that the higher a patient's level of education the more likely he is to accept a `dead` donor. The prejudice against accepting organs from corpses might result from the lack of information on the subject. In kidney transplantataion, defining and determining `death` is of foremost importance. A criterion which will help to improve medical efficacy without kidnering medical imnovations must be found and dilemmas such as the beginning and the end of life must be discussed without delay. In addition to all that, the importance of a well-informed donor's consent, the respect for human personality, the principle that human body and its organs can not be made a matter of trade, that research and medical intervention on humans must conform to certain ethical principles and the necessity of protecting certain weak groups can not be over emphasized.