Psikiyatride onam ve aydınlatılmış onam etik, hukuk ve bilim açısından

Abstract

308 9- ÖZET Bu tezin temel amacı, psikiyatri alanında aydınlatılmış onamm geçerli ve uygulanabilir bir yöntem olup olmadığının araştırılmasıdır. Bu amaç doğrultusunda konuyu etik, hukuk ve bilim açısından ele aldık. Hastanın kendisine uygulanacak tanı ve tedavi yöntemlerine, hekim tarafından onlarla ilgili olarak bilgilendirildikten sonra onam (rıza) vermesi biçiminde tanımlanan aydınlatılmış onam, günümüzde tıbbi etik açısından üzerinde en çok çalışılan konulardan biridir. Biz bu çalışmamızla, ülkemizde yeni tartışılmaya başlanan ve özellikle psikiyatri alanındaki uygulama larda henüz yaygın biçimde yer almayan aydınlatılmış onamı çeşitli boyutları ile tanıtmayı ve onun ülkemizdeki uygulanma koşullarını ortaya koymayı amaçladık. Bilindiği gibi tıp, amacı doğrudan insana hizmet olan bir etkinliktir. Bunun yanında, onamm dayandığı özerklik ilkesi, insanın en temel bir hakkı, bir anlam da onun birey olarak toplumsal varoluşunun temelidir. Tıpta bireyin özerkliğinin gerçekleşmesi, ancak has tanın aydınlatılmış onanımın alınması ile olanaklıdır. Bu nedenle aydınlatılmış onam alma işlemi gündelik tıp uygulamasının yan etkinliklerinden değil, onun temel öğelerinden biridir. Tıp alanında uğraş verenlerin aydınlatılmış onamm tanımı, kapsamı, içeriği, özellikleri, uygulanış biçimleri ve işlevleri konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları bilinmektedir. Aydınlatılmış onam alma uygulamasının gündelik çalışma kapsamına girememesinin en önemli nedeni bu olmalıdır.309 Bu çalışmada aydınlatılmış onamı çeşitli yönlerden ele alarak, bu bilgi eksikliğini kendi açımızdan gidermeye çalıştık. Genel tıp uygulamasında aydınlatılmış onam için söz konusu olan durum, ruh sağlığı hizmetleri alanında da önemli ölçüde geçerlidir. Ülkemizde bilimsel açıdan çağdaşlık düzeyini büyük ölçüde yakalamış olan ruh sağlığı hizmetlerinin, etik açısından ve hukuksal düzenlemelerin kapsamı yönünden aynı düzeyde olduğunu söylemek ise olanaklı değildir. Hukuk alanındaki sorunun, yasaların bilimsel ve kavramsal gelişimin oldukça gerisinde kalması nedeniyle ortaya çıktığı söylenebilir. Etik açısından ise sorunun en önemli öğesi, hekimlerin eğitimindeki yetersizlik olarak görülmektedir. Sağlık hizmetlerindeki sistemsizlik de, bu sorunların boyutunu arttıran ve çözümünü güçleştiren önemli bir etken durumundadır. Ruh sağlığı alanında çağdaş düzeyi yakalamak için aydınlatılmış onam uygulaması önemli bir dönüm noktası olabilir. Ruh sağlığı hizmetleri ve aydınlatılmış onam uygulaması alanında gelişmiş pek çok ülkede, ruh hekimlerinin, aydınlatılmış onamın nasıl alınacağı konusunda eğitim vermek ve hastayı onam verme yeterliği açısından değerlendirmek gibi etkinlikleri üstlenerek, uygulamada çok önemli bir rol oynadıklarını görmekteyiz. Oysa ülkemizde ruh hekimliği alanında aydınlatılmış onam konusunda büyük bir boşluk bulunmaktadır. Bu sorunların çözümü için de öncelikle hekimlere etik sorunlar konusunda daha duyarlandırıcı bir eğitimin verilmesi gerekmektedir.310 Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı, bu çalışmada ülkemizde psikiyatri alanında aydınlatılmış onamın uygulanma koşullarını ve işlevlerini farklı alanların bakış açılarından tartıştık. Ülkemizdeki durumu saptamak için hekimlerin ve hastaların aydınlatılmış onam konusundaki bilgi ve tutumlarını belirlemeyi amaçlayan sınırlı bir araştırma yaptık ve önerilerimizi bu araştırmadan elde ettiğimiz sınırlı verilerin de ışığında oluşturmaya çalıştık. Sonuçta ulaştığımız nokta, ülkemizde psikiyatri alanında aydınlatılmış onamın pekâla uygulanabileceğidir. Bunun için genel tıp ve psikiyatri uzmanlık eğitiminde konuya gereken önem verilmeli, ayrıca uygu lamanın yasal dayanakları oluşturulmalıdır.

311 10- İNGİLİZCE ÖZET CONSENT AND INFORMED CONSENT IN PSYCHIATRY Ethical, Legal and Scientific Perspectives The main objective of this thesis is to study whether or not informed consent is a valid and appli cable procedure in psychiatry. In accordance with this objective, the topic has been considered from the view points of ethics, law and science,. Informed consent is being defined as the obtai ning of patient's permission after his/her receiving the necessary and sufficient information about the di agnostic and therapeutic procedures planned to be app lied on him/her. Recently, many studies on this subject have been published in the field of medical ethics. In the present study, we tried to introduce various dimen sions of informed consent which is not widely used in psychiatry in our country, but which has just begun to be` discussed. We also aimed at clarifying the conditi ons of practicing informed consent in Turkey. Medicine is an activity which has the aim of ser ving man directly. And the principle of autonomy, on which consent is based, is a basic right of human be ings; in other words it is the basis of his social existence as an individual. The realization of the in dividual ' s autonomy in medicine is possible only if the physician obtains the informed consent of the patient. Thus, to get an informed consent is not a side activity within the medical routine, but an integral of it. It is generally known that caregivers do not have adequate knowledge about the definition, content, characteris tics, extent, application methods and functions of in-312 formed consent. This lack of knowledge must be the most important reason why the informed consent procedures could not easily be integrated into the medical routi ne. In this study, we tried to compensate for this lack of knowledge from our point of view by pointing out different dimensions of informed consent. The situation which we expressed for informed consent in general medical practice is mostly the same for mental health services. Although mental health care has evidently reached the contemporary scientific level in our country, it is hard to say that, it is at the same level in the case of ethics and law. It can be said that the legal problems stem from the incapability of legislation in following the scientific and concep tual progress. The most important reason of ethical problems is the inadequacy of physicians ' education on informed consent and on ethics in general. The fact that the health care system is unsystematic and disor ganized in this country, is evidently an important fac tor increasing the dimensions of the related problems and making their solutions more difficult. In order to catch the contemporary level in psyc hiatry from an ethical point of view, informed consent can be an important turning point. One can observe that in developed countries psychiatrists play an important role in the practice of informed consent by educating other physicians about how to obtain it, and by asses sing the competency of patients in the decision-making process. Whereas in our country there appears to be a big gap in this matter in psychiatry. In order to fill this gap, it is obviously necessary to give a more et~313 hically sensitizing teaching to medical students and physicians. In the light of the factors mentioned above, in this study we discussed the functions and conditions of application of informed consent in psychiatry from the different perspective of fields. We realized a research with limited scope on the knowledge and attitudes of physicians and patients to wards informed consent in order to determine the recent situation in our country. We tried to constitute our suggestions in the light of the limited data that we obtained from this research. As a result, we can say that informed consent is certainly applicable in psyc hiatry in this country. The topic must necessarily be given the importance it deserves in the general medical education and in the training of psychiatrists. Unders tandably, the necessary changes in the legislation must also be realized as regards the informed consent.