Araştırma etiği konusunda dişhekimlerinin değer sistemleri: Bir tutum araştırması ile birlikte

Abstract

174 8- ÖZET `Dişhekimlerinin araştırma etiğine ilişkin değer sistemleri` bu tezin temel konusudur. Bu bağlamda, tez kapsamında temel kavram tanımlan ve kuramsal tartışmaların yanısıra, dişhekimlerinin tutumlarını belirlemeyi amaçlayan bir araştırma da yer almaktadır. Birer uygulamalı bilimsel alan olan tıp ve dişhekimliğindeki bilgilerin çoğu bilimsel araştırma yöntemi ile elde edilmektedir. Tıpta başlıca üç tür araştırma vardır : laboratuvar araştırmaları, klinik araştırmaları ve epidemiyoloji araştırmaları. Tıp araştırmaları beklenen sonuç açısından, aralarında temel bir ayırım olduğu kabul edilen iki alt gruba ayrılmaktadır. Bunlardan ilki, amacı doğrudan hastanın tanı ve tedavisine yönelik olan tıp araştırmalarıdır. İkincisi ise, asıl konusu arı biçimde bilimsel bilgi üretimi olan ve deneklerin tanı ve tedavileriyle doğrudan ilgili olmayan tıp araştırmalarıdır, insan denek içeren bu ikinci tür araştırmalar en fazla etik kaygıyı beraberinde getirmektedir. Nazi hekimlerinin Nuremberg Mahkemeleri'nde yargılanmalarının ardından, bilimsel araştırmalarda insan denekler açısından var olan boşluklar hızla kapatılmaya çalışılmıştır. `Bilim toplumunun vicdanı` olarak tanımlanan araştırma etiği, o zamandan beri üzerinde giderek önemle durulan bir konu haline gelmiştir. Araştırma etiği ilkeleri, mesleki eylemlerimizde bize yol göstererek rehberlik eden genel tıbbi etik ilkelerinden ayrı değildir. Bilimsel araştırmaların merkezinde `dürüstlük` ilkesi yer almaktadır. Bunun yanısıra `zarar vermeme`, `yararlılık`, `adalet`, `gizlilik`, `özerkliğe saygı`, `aydınlatılmış anam` ilkeleri de araştırma etiği açısından önemlidir. Son ikisi, insan denekli araştırmalarda mutlaka göz önünde bulundurulması gereken ilkelerdir. Bireyin özerkliğinin korunması için denek adaylarının gönüllü olmalarının yanında, onam verebilecek biçimde aydınlatılmaları da gerekmektedir. Araştırmacının temel sorumluluğu hasta ya da sağlıklı deneğe yeterli bilgiyi verip geçerli onamını elde etmek ; onların araştırmaya katılıp katılmama, araştırma boyunca bilgi alma ve istediklerinde araştırmadan çekilme haklarını kullanmalarına olanak tanımaktır. Her bilimsel araştırmanın problem seçimi ; verilerin toplanıp işlenmesi ; bulguların değerlendirilip yorumlanması ve elde edilen sonuçların bilim toplumuna duyurulması aşamalarında kimi hatalı uygulamalar söz konusu olabilir. Kötü niyetten kaynaklanmayan hatalar `disiplinsiz araştırma` diye nitelendirilir. Belirli bir amaç doğrultusunda araştırmacının, çalışmanın yöntem ve sonuçlarını kötü niyetîe saptırması ise `bilimsel sahtekarlık ` tır.175 Araştırmanın son aşaması olan yayımlanma sırasında kimi özelleşmiş etik sorunlar gündeme gelmektedir. Yayın hırsızlığı, çift yayın, haksız imza, eksik imza, bölerek yayımlama bu bağlamda ilk akla gelenlerdir. Bilimsel dergi editörlerinin tüm bu sorunların ortaya çıkışını önlemekte çok etkili olabilecek bir konumlan vardır. Düzenlenişi yayın etiğine uymayan makaleleri ve etik dışı koşullar altında yapılmış araştırmaların sonuçlarını yayımlamamak, editörlük görevinin etik boyutudur. Etkili bir etik denetim örgütlenmesi de araştırma etik kurullarıdır. Bu kurulların görevi, biyomedikal araştırmaların öneri düzeyinden sonuçlarının rapor edilmesine değin tüm aşamalarda etik ilkelere uygun olmasını sağlamaktır. Etik açıdan sorunsuz bilimsel araştırma yapabilmenin koşulu araştırmacının `iyi etik donanım` a sahip olmasıdır. İyi etik donanım, genel anlamda çağdaş, evrensel etik normlarla bağdaşık bireysel değer sistemidir. Bunun özel bir biçimi, çağdaş bilim etiği normlarını benimsemiş olmaktır. Bu düzeye gelmenin yolu da bilimsel araştırma metodolojisi eğitimi ile birlikte, araştırma etiği eğitimi almaktan geçer. Ânkara'daki üç dişhekimliği fakültesinde görevli 200 akademisyen üzerinde yaptığımız araştırmanın sonuçları, genç dişhekimlerinde daha belirgin etik donanım yetersizliği olduğunu göstermektedir. Bu da dişhekimliği özelinde araştırma etiği eğitimine daha fazla ağırlık verilmesi gerektiği kanısını uyandırmaktadır. Anahtar Terimler : Bilimsel Araştırma, Araştırma Etiği, Bilimsel Sahtekarlık, Dişhekimliği Etiği, Değer Sistemleri.

176 S- İNGİLİZCE ÖZET DENTİSTS' VALUE SYSTEMS CONCERNING RESEARCH ETHICS Along With an Attitude Survey SUMMARY Main subject in this thesis is `dentists' value systems concerning research ethics`. A survey, whose purpose is to determine dentists' attitudes is presented along with definitions of basic concepts and theoretical discussions in this context. Medicine and dentistry are applied sciences and knowledge in these fields is mostly obtained through methods of scientific research.There is basically, three types of research in medicine. These are laboratory research, clinical research and epidemiological research. Medical research is divided into two kinds, between which a basic difference is assumed to be present so far as the expected results are concerned. The first kind of medical research directly aims for diagnosis and treatment of patients. Purpose of the second kind is to produce pure scientific knowledge and this type of medical research is not directly related to diagnosis and treatment of subjects. It is this kind of research, which involves human subjects, that brings forth most of the ethical conciderations. Following the litigation of Nazi doctors and at Nuremberg trials, attempts were made to quickly eliminated the loop holes regarding human subjects in scientific research. Research ethics, which is defined as `scientific community's self- conciousness`, has become a subject of increasing weight ever since. Principles of research ethics are not different than the principles of general medical ethics that guide us in our professional conduct. `Veracity` is of central importance in scientific research. In addition to it, principles of `do no harm`, `beneficence`, `justice`, `privacy`, `respect for autonomy` and `informed consent` are also important in research ethics. The last two must definitely be taken into account in researches involving human subjects, in order to preserve the autonomy of the individual, not only the subject' participation should be voluntary but they should be informed to be able to give consent as well. Researchers basic responsability includes the following. To provide the patients or the healty subjects with sufficent information and to obtain their valid consents, allow the subjects to use their rights to participate or not to participate the research, to receive information throughout the research, and to withdraw from the research if they choose to do so.177 There may be errors during the phases of problem selection, collection and processing of data, evaluation and assessment of findings and announcement of results in any scientific research. Research which contains unintentional errors is called `undisciplined research`, if the methods and the results of the study are distorted for a particular purpose intentionnaiy by the researcher, this is `scientific fraud`. Publication, which is the final phase of research, brings about some special ethical problems. Plagiarism, dual publication, undeserved claims of co-authoring, ommission of co-authors and publication by dividing into parts are remembered first in this context. Editors of scientific journals are in a position where they can be very effectual to prevent emergence of such problems. It is the ethical dimension of the editors' duty not to publish the articles that do not conform publication ethics and the articles that report research conducted under unethical conditions. Another effective organization for ethical supervision is a research ethics council. The duty of these councils is to see that, biomedical research is in line with ethical principles in all its phases from research proposal to reporting of the results. The condition for conducting ethically problem-free research is that, the researcher must have `good ethical sense`. Good ethical sense, in general, is an individual value system that complies with the contemporary universal norm of ethics. A special form of these is the espousal of contemporary norms of science ethics. One needs to be educated in research ethics, along with scientific research methodology in order to attain this level. The survey conducted among two hundred academicians working in three schools of dentistry in Ankara reveals that insufficiency of ethical sense is more conspicuous in the young dentists in the sample group. In view of this, it is felt that research ethics education should be given more consideration not only in general but in the special case of dentistry as well. Key Terms : Scientific Research, Research Ethics, Scientific Fraud, Dental Ethics, Value Systems.