Abdullah Bosnevî'nin eserleri ve vahdet-i vücûd şerh geleneğine katkıları

Abstract

Tasavvuf ilmi özellikle İbnü'l-Arabî (ö. 638/1240) ile olgunluk dönemine ulaşmıştır. İbnü'l-Arabî'nin vahdet-i vücûd ismiyle bilinen tasavvufî fikirleri en olgun şekilde el-Fütûhâtü'l-Mekkiyye ve Fusûsu'l-hikem eserlerinde yer alır. Bu iki eser arasında özellikle Fusûsu'l-hikem'in yeri ayrıdır. Çünkü tasavvuf düşünce geleneğinde Fusûsu'l-hikem'in ardından büyük bir şerh geleneği oluşmuştur. Genel anlamıyla İslâm düşünce geleneğinde Fusûsu'l-hikem, hakkında en fazla şerh yazılan eserlerden biri olmuştur. Tasavvufî düşüncede Fusûsu'l-hikem şerh geleneği Müeyyed el-Cendî (ö. 691/1292), Abdurrezâk Kâşânî (ö. 736/1335) ve Dâvûd el-Kayserî (ö. 750/1350) gibi düşünürler ile Anadolu sahasına ulaşmıştır. 17. yüzyıla gelindiğinde ise Fusûsu'l-hikem şerh geleneğinin en önemli temsilcilerinden biri Abdullah Bosnevî olmuştur (ö. 1054/1644).Abdullah Bosnevî, vahdet-i vücûd düşüncesinin temel kavram ve meselelerine oldukça hâkim bir sûfîdir. Nitekim onun eserlerinin içeriği vahdet-i vücûdun konularını açıklayan bir mâhiyete sahiptir. Eserlerinin ciddi bir kısmı şerh mâhiyeti taşır. Bu anlamda onun Fusûsu'l-hikem şerhi olan Tecelliyâtü 'arâ'isi'n-nusûs fî menassati hikemi'l-Fusûs'u öne çıkar. Abdullah Bosnevî, Fusûsu'l-hikem şerhinde ana metni şerh etmekle beraber vahdet-i vücûdun temel mesele ve kavramlarını da açıklar. Bunlar arasında İbnü'l-Arabî ve Fusûsu'l-hikem'i, zâhirî bilgi ve tasavvufî bilgi, âlemin yaratılış nedeni, varlık mertebeleri, ilâhî isimler, a'yân-ı sâbite, insân-ı kâmil, hakikat-i Muhammediyye, velâyet-nübüvvet-risâlet, mürşid-i kâmil gibi konular bulunur. Bu gibi konularda Bosnevî genel anlamıyla diğer vahdet-i vücûd şârihleri gibi düşünür. Ancak ilâhî ilim konusunda Cîlî'nin görüşlerine itiraz ederken varlık mertebeleri tasnifi gibi konularda da bazı şârihlerden ayrılır. Bosnevî'nin vahdet-i vücûda getirdiği açıklama ve yorumlar diğer bazı eserlerinde de bulunur.

The science of Sufism reached maturity especially with Ibn Arabi (d. 638/1240). Ibn Arabi's mystical ideas, known as unity of being, take place in the most mature form in his works Fusūs al-Hikam and al-Futūhāt al-Makkiyya. Among these two works, Fusūs al-Hikam has a special place. Because in the tradition of sufi thought, a great tradition of commentary has emerged after Fusūs al-Hikam. As a matter of fact, it has been one of the works in which the most commentaries were written about Fusūs al-Hikam in the tradition of Islamic thought. In sufi thought, the tradition of Fusūs al-Hikam commentary reached Anatolian field with scholars such as Mueyyed al-Cendī (d. 691/1292), Abd al-Rezzaq Kashānī (d. 736/1335) and Dawud al-Qayserī (d. 751/1350). In the 17th century, one of the most important representatives of Fusūs al-Hikam commentary tradition was Abdullah Bosnawi (d. 1054/1644). Abdullah Bosnawi is a sufi who has a good command of the basic concepts and issues of the idea of unity of being. As a matter of fact, the content of his works has a nature that explain the subjects of unity of being. A significant part of his works are commentaries. In this sense, his commentary on Fusūs al-Hikam named Tejelliyātu 'arā'is al-nusūs fī menassati hikem al-Fusūs becomes prominent. Abdullah Bosnawi explains the main issues and concepts of unity of being as well as commentating the main text in his commentary on Fusūs al-Hikam. Ibn Arabi and his mystical book Fusūs al-Hikam, apparent and mystical knowledge, the reason of the creation of the world, the levels of the being, divine names, immutable entities, perfect man, Muhammedian truth, sainthood-prophethood and the perfect guide are found among these issues and concepts. On such matters, Bosnawi generally thinks like other commentators of unity of being. However, while objecting to Jīli's views on divine knowledge, he also differs from some commentators on issues such as the classification of levels of being. At the same time, he explains some of the subjects in the commentary of Fusūs al-Hikam independently in some other treatises.