Osmanlı döneminde Tiflis eyaleti (1723-1735)

Abstract

Osmanlı Devleti, kuruluşundan itibaren hızla genişleyerek Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarında çok geniş bir alanda egemenlik sürmüştür. İstanbul'un fethinden sonra Karadeniz ve Kafkasya bölgelerini içine alan coğrafyaya doğru genişleyen Osmanlılar bölgede Safevî Devleti ve Rus Çarlığı ile hakimiyet mücadelelerinde bulunmuştur. Osmanlılar, yaklaşık üç yüz yıl boyunca Güney Kafkasya, Doğu Anadolu, Irak-ı Arab ve Irak-ı Acem bölgelerinde Safevî devletiyle rekabet halinde olmuştur. Osmanlı Devleti'nin Safevîlerle 1578 yılında yapılan savaşlardan sonra Güney Kafkasya bölgesinin batısı Osmanlıların eline geçmişti. Çıldır eyaletinin tesisi ile Gürcistan'ın batısında bulunan meliklik ve prenslikler Çıldır'da bulunan Osmanlı Valisi tarafından idare edilir hale getirilmişti. Gürcistan'ın doğusu olan Kartli ve Kahet bölgelerinde ise Osmanlı hakimiyeti 1578-1610 yılları arasında kısa bir süre devam etmişti. Safevî Devleti'nin Afganların İsfahan'ı ele geçirmeleri sonucu bölgede hakimiyetini kaybetmesi sonrası Rusların da bölgeye hâkim olma çabasını bilen Osmanlılar Güney Kafkasya ve İran coğrafyasında geniş büyüklükte bir alanı 1723 yılı itibariyle ele geçirdi. Sahip olduğu stratejik konum ve coğrafi durumu itibari ile Kartli bölgesinin baş şehri olan Tiflis ilk fethedilen şehir oldu. Fethini müteakiben Tiflis merkezli olmak üzere Osmanlı Devleti'ne tabi Tiflis eyaleti tesis edildi. Osmanlı hakimiyet unsurlarından para basılması, cami ve vakıflar kurulması ile bölgenin tahririnin yapılması faaliyetleri tamamlanarak Tiflis bir Osmanlı eyaleti haline getirildi. Bu çalışmada Tiflis eyaletinde oluşturulan idari yapı, yerleşme ve nüfus ile sosyo-iktisadi yapı tahrir defterleri kaynaklığında yeni bir metot ve anlayışla ortaya çıkarılmıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Safevî Devleti, Rus Çarlığı, Gürcistan, Tiflis, Tapu Tahrir.

The Ottoman Empire, from its inception, rapidly expanded its dominion over a vast territory spanning across Asia, Europe, and Africa. Following the conquest of Istanbul, the Ottomans extended their influence towards the region encompassing the Black Sea and the Caucasus. In this process, they engaged in power struggles with the Safavid Empire and the Russian Empire. For approximately three centuries, the Ottomans competed with the Safavids in the regions of South Caucasus, Eastern Anatolia, Iraq-i Arab, and Iraq-i Acem. After the Ottoman Empire's wars with the Safavids in 1578, the western part of the South Caucasus region was captured by the Ottomans. With the establishment of the province of Çıldır, the principalities in the west of Georgia were administered by the Ottoman Governor in Çıldır. In the eastern part of Georgia, specifically in Kartli and Kakheti, Ottoman rule persisted for a brief period from 1578 to 1610. After the Safavid State lost its sovereignty in the region as a result of the Afghans' capture of Isfahan, the Ottomans, aware of the Russians' efforts to dominate the region, captured a large area in the South Caucasus and Iran as of 1723. Tbilisi, the capital of Kartli, with its strategic location, was the first city to be conquered. Following its conquest, the Ottoman State established the Tiflis Province, centered in Tbilisi. Tbilisi was transformed into an Ottoman province by completing the activities of minting money, establishing mosques and charitable foundations, and surveying the region. In this study, the administrative structure, settlement, population and socio-economic structure of the province of Tbilisi are revealed with a new method and understanding based on the tahrir registers.Keywords: Ottoman Empire, Safevid State, Russian Empire, Georgia, Tbilisi, Tapu Tahrir (Land Registers)