Osmanlı Mahkemesi ve muhakeme usulleri (Konya örneği 1550-1750)

Abstract

Konya kadı sicilleri kaynak olarak kullanılan bu çalışmada, nazarî İslam muhakeme usullerinin Osmanlı muhakeme usulleriyle pratiğe nasıl dönüştüğü ve ne şekilde uygulandığı konusuna ışık tutmayı amaçlamaktadır. Muhakeme usullerinin yanında adlî teşkilat konusunda bugüne kadar Konya sicilleri temelli yapılan çalışmalarda değinilen ancak çalışılan defter bazlı verilen bilgilere genişlik ve derinlik kazandırılarak bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilme yapılmış ve özellikle adlî teşkilatın taşradaki en önemli temsilcisi kadı hakkında Konya mahkemesinden örnekler verilmiştir. Bugüne kadar yapılan mahkeme çalışmalarından farklı olarak mevsimsel ve dönemsel etkenlere de yer verilmiştir. Konya mahkemesine başvurma süreleri, merkez ve çevrenin mahkemeyi kullanma şekilleri mahkeme binası ve mahkeme binası dışında yapılan yargılamalar örnekleri ile izah edilmiştir. Son olarak Konya sicillerinin fiziki durumları, kayıp nedenleri, defterlerin oluşturulma şekli, defterlerdeki dava, noterlik ya da merkezden gelen çeşitli belgeler dışında kalan farklı notlar, hüccet ve hüccetlerin tanzim şekli ile ferman, berat, arz, vakfiye ve mürasele gibi belge çeşitleri örnekleriyle anlatılmıştır.Araştırma dönemi olarak mühimme ve şeriye sicillerinin bulunduğu 16. yüzyılın ikinci yarısı ile 18. yüzyılın ortalarına kadar geçen dönem (1550-1750) ele alınmıştır. Araştırma bölgesi olarak ise 16. yüzyılın sonlarından itibaren Mevleviyet kadılığı haline getirilen 17. yüzyılın sonlarından itibaren üst düzey ilmiye mensuplarına arpalık olarak verilen Konya kadılığı seçilmiştir. Tezin temel kaynaklarını16-18. yüzyıla ait Konya sicilleri ile başta mühimme defterleri olmak üzere çeşitli arşiv belgeleri ile fetva kitapları ve klasik İslam hukukuna ilişkin çalışmalar oluşturmaktadır.

In this study, which uses Konya kadı registers as a source, it aims to shed light on how the theoretical Islamic reasoning methods were transformed into practice with the Ottoman reasoning methods and how they were applied. In addition to the methods of reasoning, an evaluation was made with a holistic approach by giving breadth and depth to the information given on the basis of the book, which was mentioned in the studies on the judicial organization based on the Konya registers until today, and examples were given from the Konya court, especially about the most important representative of the judicial organization in the province. Unlike the court studies carried out so far, seasonal and seasonal factors are also included. The application times to the Konya court, the way the center and the surrounding use the court are explained with examples of the courthouse and the trials held outside the courthouse. Finally, the physical conditions of the Konya registers, the reasons for the loss, the way the notebooks were created, the different notes in the notebooks, except for the case, the notary public or various documents coming from the center, the way the documents were arranged and the types of documents such as edict, charter, endowment, endowment and murasele were explained with examples.As the research period, the second half of the 16th century, when the mühimme and şeriye registers were found, and the period until the middle of the 18th century (1550-1750) were discussed. As the research area, Konya kadi, which was turned into a Mevlevi qadi since the end of the 16th century, and given as a barley to high-level ilmiye members since the end of the 17th century, was chosen. The main sources of the thesis 16-18. century Konya registers, especially the mühimme books, various archival documents, fatwa books and studies on classical Islamic law.