Kaçar tarih yazıcılığında hanedanın meşruiyeti

Abstract

Safevi Devleti'nin yıkılışı ile birlikte Kaçarlar İran'ın iktidara talip güç unsurlarından biri oldular. Rakipleri Afşarlar ile Zendleri bertaraf edip İran saltanatını ele geçirmeleri 1796 yılını buldu. Meşrutiyet Devrimi'nin sarstığı Kaçar hanedanı Birinci Dünya Savaşı'nı takip eden istikrarsızlık sırasında, 1925'te Meclis kararıyla son buldu.Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışmada Kaçar idaresinin tarih yazıcılığı vasıtasıyla ortaya koyduğu meşruiyet anlayışı incelenmiştir. Kaçar vekayinamelerinde hanedana idari, dinî ve tarihî meşruiyet kazandırmaya yönelik anlatılara yer verilmiştir. İdari meşruiyetin inşası amacıyla hükümdarlar ile veliahtlarının saltanatın hak sahipleri oldukları açıklanmış, devletin hanedana aidiyetinin nedenleri, ülkenin tarihî topraklarına niçin hâkim olunması gerektiği ve iktidarın mutlak oluşunun lüzumu üzerinde durulmuştur. Dinî meşruiyetin inşasında Şii fıkhıyla doğrudan çelişilmeyerek hükümdarların ve devletin İslamiyet'i ve Şiiliği temsil ettikleri ileri sürülmüştür. Kullanılan hukukî kavramlarla Kaçar yönetim anlayışının hukuka yaklaşımı ortaya konmuştur. Bu sayede kanuna dayalı bir idarenin kurulamayışının düşünsel nedeni anlaşılmaktadır. Tarihî meşruiyetin teminine yönelik, hanedanın kökeni ve geçmiş devirlerin hanedanlarıyla bağları hakkında iddialarda bulunulmuştur. Bu iddialar Türklerin ve İran'ın İslam öncesi tarihleri ile İslam'dan sonra İran'ı yöneten hanedanların bir arada değerlendirildiğini göstermektedir.Halkın memnuniyetini kazanmayı başaramayan Kaçar idaresinin inşasına çabaladığı meşruiyet anlayışı, muhaliflerinin fikriyatına yenik düşmüştür. Şii fıkhının siyasi kuramı Kaçar tarihi boyunca hanedanın dinî zeminini aşındırmıştır. Kanuna dayalı muntazam bir idare kuramayan mutlak saltanatın yerini meşruti saltanat almış, nihayet Kaçar hanedanı iktidarı kaybetmiştir. Kaçar hanedanı ıslahatın başarılamayışının ve ülkenin içinde bulunduğu zaafın müsebbibi olarak addedilmiştir. Islahat talep eden aydınların faaliyetleri neticesinde İran'ın İslam öncesi tarihini merkeze alarak Türk unsurunu dışlayan bir tarih ve kimlik anlayışı gelişmiştir.

After the collapse of the Safavids, the Qajars became one of the potential elements for the power. They gained the rulership of Iran in 1796. The Qajar dynasty, undermined during the Constitutional Revolution, could not survived the instability that followed the World War One, and abolished by the Parliament in 1925.In this doctoral thesis, the Qajar conception of legitimacy is examined on the basis of history writing of the Qajars. The Qajar chronicles contain narratives, aiming to provide administrative, religious and historical legitimacy for the dynasty. In the chronicles, in order to build the administrative legitimacy, explanations were given about the right of sovereignty of the monarchs and the heirs. Other arguments were that, the state which belonged to the dynasty, had right to control country's historical territories and must be ruled by absolute monarchy. For religious legitimacy, it was argued that the Islam and the Shia were under the protection of the monarchs and the state. Through the legal terms, used in the chronicles, it becomes understandable why the Qajars failed to establish an order based on the law. For historical legitimacy, claims have been put forward about the origin of the dynasty and history of the country.The Qajar rule could not gain the satisfaction of the people. The political theory of the Shia has eroded the religious ground of the dynasty. The Qajars were blamed for the failure of reform. The Qajar absolute rulership was first replaced by the constitutional regime, and finally collapsed.