Porfirinlerin ölçümü ve klinik uygulamaları

Abstract

VI. ÖZET Vücudumuzda önemli fizyolojik fonksiyonlara sahip birçok maddenin yapısında, porfirin iskeleti bulunur. Porfirinler ve porfirinojenler, hemoglobin sentez yolunda oluşan ara maddelerdir. Hem sentez yolunda yer alan enzimlerin kalıtsal eksikliği (primer porfiriyalar), edinsel inhibisyonları (kurşun toksitesi) ve metal faktör eksikliği (demir eksikliği) sonucu oluşan hem sentezindeki aksamalar kendini vücut sıvı ve dokularında porfirin ve prekürsörlerinin artışı ile göstermektedir. Porfirin bozukluklarında klinik, birçok hastalıklar ile çakışmaktadır. Dolayısı ile porfiriya tanısı ve ayırıcı tanısı, laboratuvar desteğine ihtiyaç göstermektedir. Porfiriyaların laboratuvar tanısı, birden fazla biyolojik materyalde (gaita, idrar, tam kan, plazma) porfirinlerin ve porfirin prekürsörlerinin beraber ölçümünü gerektirmektedir. Çalışmamızda porfirin ve/veya prekürsörlerinin ölçümü için spektrofotometrik, florimetrik ve kromatografik (TLC, HPLC) yöntemler kullanıldı. Çalışma içi ve çalışmalar arası tekrarianabilirlikleri (CV<10%), verimleri ve eksternal kalite kontrol sonuçları, laboratuvarımızda uyguladığımız yöntemlerin yüksek analitik performansa sahip olduğunu gösterdi. İki yıl içerisinde porfiriya şüphesi bulunan 25 hasta da porfirin ölçümleri yapıldı ve 6 hastaya porfiriya laboratuvar tanısı konuldu. Anemik hastalarda demir durumunun saptanmasında eritrosit protoporfirinin değeri ile ilgili çalışmalarda demir eksikliği anemisi saptanan 72 vakanın (3ay-4yaş) %55'inde eritrosit protoporfirinin artmış (p<0.001), sensitivitesi %94 ve spesifitesi ise %72 saptandı. Demir eksikliği tanısı almış yetişkin hastalarda, eritrosit protoporfirin normallere göre anlamlı yüksek (p<0.001) bulundu. Porfiriyaların büyük oranda nadir rastlanan kalıtsal hastalıklar olmasına rağmen bazı durumlarda (nedeni açıklanamayan karın ağrıları, nöropsikiyatrik durumlar, kutanöz lezyonlar) ayırıcı tanıda akla getirilmeleri gerekir. Aksi halde hastalara zararlı tedaviler uygulanabilir ve gereksiz pahalı incelemelere girişilebilir. Sonuç olarak porfiriya ve trizonemi tip I gibi kalıtsal metabolik hastalıkların laboratuvar tanısı yanında, anemi ayırıcı tanısına da imkan veren porfirin analizleri laboratuvarımızda uygulanabilir bulundu. 50

VII. SUMMARY Porphyrin skeleton is a structural component of many biological material with various physiological functions. Porphyrins and porphyrinogens are intermediate structures of haemoglobin synthesis pathway. Heme synthesis disorders resulting from acquired inhibition (lead toxicity) and congenital deficiency (Primary Porphyria) of Heme Synthetic Pathway Enzymes or metal factor deficiency (Iron Deficiency) usually appears with increments in body fluid or tissue levels of porphyrin and/or its precursors. Clinical appearance of porphyrin disorders resemble many other disease states. Thus, diagnosis and differential diagnosis of porphyria is mostly dependent upon performance of the laboratory. Combined determination of porphyrin and its precursors in multiple biological material (faeces, urine, whole blood and plasma) is needed for laboratory diagnosis of porphyries. We utilised spectrophotometry, fluorometry and chromatography (TLC.HPLC) for determination of porphyrin and / or its precursors during the study. Within-run and between-run reproducability (CV<10%), yield and external quality control studies have displayed the high analytical performance of the methods we utilised. Porphyrin determinations were performed on biological materials of patients with suspected porphyria, six of whom and had been diagnosed as various types porphyria by our laboratory in the last two years. During the study concerning the assessment of iron state of `iron deficient- anaemic` 72 patients (ages between 3 months to 4 years), erythrocyte protoporphyrin levels of 55% of the cases were found to be higher (p<0.05) than reference range with 94% sensitivity and 72% specificity. Although porphyria is mostly accepted as rare congenital disorders, under certain circuntances (unexplained abdominal pain, neuro-psychyiatric disorders, cutaneous lesions, etc.) it should be kept in mind for differential diagnosis; otherwise unnecessary expensive laboratory investigations; moreover harmful therapeutic approaches way be inevitable. Above mentioned analytical porphyria techniques those are useful for diagnosis of some hereditary metabolic diseases like porphyria and thyrosinemia type I as well as differential diagnosis of anaemias were concluded to be convenient for our laboratories. 51