Total larenjektomili hastalarda özefageal konuşma ve ses protezi ile yapılan ses rehabilitasyonunda elde edilen seslerin kalite analizi

Abstract

ÖZET Total larenjektomi sonrası ses fonksiyonunun kaybı kişinin hayatını psikolojik, sosyolojik ve ekonomik olarak etkilemektedir. Sesin uygun bir yöntemle rehabilitasyonu bu yüzden çok önemlidir. Ses rehabilitasyonu için sıklıkla kullanılan iki yöntem mevcuttur. Bunlar ses protezi yerleştirilerek elde edilen protez konuşması ve ses üretiminde özefagusun kullanılması ile elde edilen özefageal konuşmadır. Bu çalışmada ileri evre larenks kanserlerinde total larenjektomiyi takiben uygulanan ses rehabilitasyon yöntemleriyle elde edilen protez ve özefagus seslerinin analiz edilerek kalitelerinin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla total larenjektomi yapılmış ve ses rehabilitasyonuna tabii tutulmuş 23 olguda ses ve konuşma analizi yapılmıştır. Özefageal konuşma yöntemi öğretilerek rehabilite edilmiş 10 olgudan özefageal konuşma grubu, ses protezi takılarak rehabilite edilmiş 13 olgudan protez konuşma grubu ve rasgele seçilen 11 sağlıklı bireyden oluşan kontrol grubu oluşturulmuştur. Olgulara öncelikle `a` seslisi ve fonetik dengeli paragraf okutularak, cool edit programı ile ses ve konuşma kayıtlan yapılmıştır. Ayrıca olguların hece/nefes oranını belirlemek için 20 tek heceli, anlaşılabilirlik oranını belirlemek için 50 tek ve 50 çift heceli kelimeden oluşan fonetik dengeli kelime listeleri okutulmuş ve kaydedilmiştir. Bu ses ve konuşma kayıtlarının analizinde objektif değerlendirme kriterleri olan maksimum fonasyon süresi, dakikadaki kelime sayısı, duraksama süresi, konuşma süresi, sessizlik süresi, ortalama temel frekans, jitter, shimmer, sinyal/gürültü oranı ve sübjektif değerlendirme kriterlerinden olan anlaşılabilirlik oram, konuşma akıcılığı değerlerine bakılmış ve elde edilen bu veriler vasıtasıyla her iki ses, kalitesi yönünden karşılaştınlmıştır. Bulguların değerlendirilmesinde, protez konuşmasına ait anlaşılabilirlik oranı %92, özefageal konuşma grubunda ise %84 olarak bulunmuştur Her iki grup arasındaki fark önemli görülmemiştir. Protez konuşma grubunda elde edilen hece/nefes oram, özefageal konuşma grubunda elde edilen hece/nefes oranından anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (p<0.05). Protez konuşma grubunda elde edilen maksimum fonasyon süresi özefagus konuşma grubundan daha uzun bulunmuştur. Her iki konuşma grubu arasındaki fark anlamlıdır. (p<0.05) Ses ölçerleri yazılımından elde edilen ortalama temel frekans değeri protez konuşması yapan grupta 97.75Hz, özefageal konuşma grubunda 76.80 Hz.'dir. Her iki grubun ortalama temel frekans değerleri arasındaki fark anlamlı bulunmuştur(p<0.05). Jitter değerleri protez konuşma grubunda %21.01, özefagus konuşma grubunda ise %26.56 olarak bulunmuştur. Aradaki fark anlamlıdır (p<0.05). Sonuç olarak kullanılan rehabilitasyon yöntemlerinden protezle konuşma yöntemi, özefageal konuşmaya göre bazı objektif kriterlerde larengeal sese daha yakın sonuçlar vermesi ve konuşmasının daha anlaşılabilir olması yönüyle daha üstün bir yöntem olarak değerlendirilmiştir. Bu konuda kesin hükümler daha geniş serili çalışmalarla mümkün olabilecektir. 67

SUMMARY Analysis of voice quality in esophageal and voice prosthesis speech in patient with total laryngectomy Loss of voice function following larygectomy influences the patients socially, psychologically and economically. Therefore rehabilitation of voice with an appopriate method is important. Two methods frequently used are esophageal speech, and tracheoesophageal voice prosthesis. The purpose of this study is to analyse and compare the quality of voice produced by esophagus and the tracheoesophageal voice prosthesis in patiens with total laryngectomy. Twenty-three laryngectomized patients who had voice rehabilitation with two methods above mentioned were subjected to voice and speech analysis. Esophageal speech group consisting of 10 patients who rehabilated for esophageal speech, prosthesis speech group consisting of 13 patients who received oral training with voice device for prosthetic speech, and control group consisting of 1 1 healty subjects who randomly selected were taken into study. Voice and speech of all patients were recorded, via cool edit program by asking them to read `a` wovel and a text formed by phonetically balanced sentences. Additionally, they were asked to read 20 mono syllable words to get their syllable/breath ratio and were asked to read a phonetically balanced word list composed of 50 mono syllable and 50 double syllable words to obtain intelligibility level. All recordings were stored in computer media. Then, samples were analysed and two groups were compared with control group. İn terms of objective evaluation criteria that are maximal phonation time, number of words pronounced per minute, total speech time, pause time, silence, average basic frequency, jitter, shimmer, signal-to-noise ratio and subjective evaluation criteria that are intelligibility ratio and speech fluency. The intelligibility ratio was 92 % in prosthesis speech group and 84 % in esophagus speech group with no significant difference. Syllable/breath ratio in the prosthesis group was significantly higher then that of the esophagus speech group (p<0.05) Maximum phonation time in the prosthesis group was significantly longer then that of esophagus speech group, with a significant difference (p<0.05). The average basic frequency value was 97.75 Hz in prosthesis speech group and 76.90 Hz. in esophagus speech group being significantly different (p<0.05). Jitter value of 21,01 % in prosthesis speech group and 26.56 % of esophagus speech group with significant difference (p<0.05) It has been concluded that prosthesis-assisted speech is superior to esophageal speech, since having closer results to laryngeal voice in objective criteria and higher intelligibility score. It would be possible to reach more accurate and objective results with studies on larger series. 68