Asya Türk Cumhuriyetleri ekonomik yapısı ve Türkiye ile dış ticari ilişkiler

Abstract

ÖZET Asya Türk Cumhuriyetleri Ekonomileri ve Türkiye ile Dış Ticari ilişkiler konusunu incelediğimiz bu tez beş Türk Cumhuriyetini kapsamaktadır: Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Türkmenistan. Tezin ilk iki bölümünde bu Türk Cumhuriyetlerinin genel ekonomik durumları, doğal kaynaklar ve üretim, istihdam, tarım ve hayvancılık, sanayi ve hizmetler sektörleri incelenmiştir. Kısaca bir değinecek olursak: Azerbaycan ekonomisinde tarım, sanayi ve petrol üretimi çok önemli bir yer tutmaktadır. Azerbaycan yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengindir. Çıkarılan madenler arasında kurşun, çinko, bakır, kobalt, demir, barit, alunit.arsenik, mermer, kireç taşı, siyenit, maden suyu, ve kaya tuzu bulunmaktadır. Dünyanın onbir ikliminden dokuzunu yaşayan Azerbaycan çok çeşitli hayvan ve bitki türlerine sahiptir. Toprağın sadece %7 sinin tarıma elverişli olmasına rağmen önerrjli bir tarım ülkesi konumundadır. Kazakistan, çok geniş topraklara sahip bir ülkedir. B.D.T. nun tarıma elverişli arazisinin yaklaşık beşte birini kapsamaktadır. Önemli bir tarımsal ürün üreticisi ve ihracatçısıdır. Kazakistan'da buğday, baklagiller, patates, pamuk, ayçiçeği, şeker pancarı, pirinç, sebze ve meyva yetiştirilmektedir. Sahip olduğu geniş çayır ve otlaklar Kazakistan'ı hayvancılık ve besicilik sektörlerinde önemli bir konuma getirmiştir. Kazakistan önemli maden kaynaklarına sahip olup geniş çapta maden çıkarma ve işleme kapasitesi vardır. Ülkede petrol, kömür, demir ve nadir bulunan bazı metallerin rezervleri mevcuttur. Kazakistan'da ayrıca metalürji, ağır sanayi için gerekli makine ve makine ekipmanı, petrokimya, tarımsal ürünleri işleme ve tekstil alanında gelişmiş bir sanayi altyapısı vardır. Özbekistan, eski Sovyetler Birliği'nin en fakir ülkelerinden biri olmasına ve nüfusun %60 inin yoğun olarak kırsal kesimde yaşamasına rağmen, üçüncü büyük pamuk ihracatçısı, önemli bir altın ve doğalgaz üreticisi ve bölgesel düzeyde de önemli bir kimyevi maddeler ve makine üreticisidir. Kırgızistan'da ülkenin coğrafi yapısının dağlık olması sebebiyle tarım ve hayvancılık, sanayi sektörüne oranla daha çok gelişmiştir. Sanayi sektöründe ise metalürji, petrol, doğalgaz, elektronik, elektrik, demirdışı metaller, elektrik motorları, konservecilik, deri ürünleri, kömür, konserve et ve şeker rafinerileri alanlarında yoğunlaşmıştır. vTürkmenistan topraklarının önemli bir bölümü çöldür. Ekonominin temelini göçebe hayvan yetiştiriciliği, sulanan arazilerde yoğun ziraat çalışmaları ve çok önemli olan gaz ve petrol yatakları oluşturmaktadır. Sulu toprakların yarısına pamuk ekilmektedir. Pamuk ise en önemli tarımsal ihraç ürünüdür. Tezin son bölümünde Türkiye ile bu ülkeler arasındaki dış ticari ilişkiler incelenmiştir. Türkiye ile Asya Türk Cumhuriyetlerinin yakınlaşmaları için büyük bir potansiyelin varlığı sözkonusudur. Türkiye diğer Türk Cumhuriyetlerine oranla daha çok gelişmiş ve diğer ülkelere iktisadi işbirliği ve ticaretin geliştirilmesi konularında öncülük yapabilecek konumdadır. Türk Cumhuriyetlerinde bol miktarda bulunan petrol, doğalgaz, elektrik, kömür, demir-çelik, bakır, civa, alüminyum, çinko, kimyasal ürünler, mineral yağlar, inşaat malzemeleri, pamuk ve işlenmemiş tarım ürünleri ülkemize ithal edilmektedir. VI

SUMMARY There are five newly independent Turkish Republics in this thesis. And we tried to examine their economies and their foreign trade relations with Turkey. These republics are namely; Azerbaijan, Kazakhstan, Uzbekhstan, Kyrgyzhstan and Turkmenistan. In the first two chapters of the study; general economic structures, natural resources, production and employment level, agriculture, industry and services sectors of Turkish Asian Republics are evaluated. A brief summary of the study can be as follows: Agriculture, industry and oil are the most important components of Azerbaijanian economy. Azerbaijan has rich natural resources. There are some mines in Azerbaijan. These are lead, zinc, copper, cobalt, iron, arsenic, marble, limestone, mineral water and rock salt. Azerbaijan lives the 9 climates of the total 1 1 of the world. So, there are several species of animal and plant in Azerbaijan. Azerbaijan is an important agricultural state though only 7% of its total land is cultivable. Main agricultural products of Azerbaijan are cotton, grape, tobacco and vegetables. Fishing is also an important sector of Azerbaijanian economy. Kazakhstan had the 20% of the total cultivable lands in the former Soviet Union. And it is also an important agricultural producer and exporter. Main agricultural products are wheat, patatoes, cotton, sunflower, bean, sugar beet, rice, vegetables and fruits. Kazakhstan has important mines. And its capacity of production and process is also of great importance. There are oil, coal, iron and some rare mineral reserves in the country. There are equipment of machines and required machines for industry and a metalurgy sector in the country. And it has also a developed infrastructure of industry, textile, petro-chemistry and capacity of processing agricultural products. Uzbekhstan was one of the poorest countries in the former Soviet Union. Although its 60% population live in rural areas, Uzbekhstan is the third biggest cotton exporter. It is also an important natural gas and gold producers. And in regional level it is a producer of chemical materials and machines. * Agriculture and cattle dealing are more developed than industry sector in Kyrgyzshtan. Because its geographic location is mostly mountainous. In industrial sector VIImetalurgy, oil, natural gas, electronics, electricity, metals except iron engines, canned foods, leather products and coal production are more developed. Most parts of Turkmenistan are consisted of deserts. Migratory, cattle dealing, agriculture, important oil and natural gas resources are basis of the economy. Nearly in the half of the watered lands, cotton is cultivated. Cotton is the most important agricultural product of export. In the last chapter of the study, we tried to evaluate relations of foreign trade among Turkey and those republics. There is really a huge potential for improving the relations among Turkey and those newly independent Asian Turkish Republics. Turkey is a more developed country when compared to those republics. And Turkey can carry out a leading role for improving economic co-operation and trade with those republics. Oil, natural gas, electricity, coal, iron and steel, copper, zinc, alumunium, mercury, chemical materials, mineral oils, construction materials, cotton and raw agricultural products are abound in those coutries. Turkey imports those products from these countries. VIII