Azerbaycan`ın kalkınmasında coğrafi etkilerin önemi

Abstract

ÖZET Azerbaycan, Kafkasya bölgesinin güneydoğusunda yer almaktadır. Doğal koşullar yönünden zengin bir ülke olan Azerbaycan'a, kuzeyde Büyük Kafkas Dağları, güneybatıda Küçük Kafkas Dağları ve Kür nehri havzası doğal yönden bir zenginlik kazandırmaktadır. Azerbaycan'ın sahip olduğu bu çeşitlilik arz eden yeryüzü şekilleri, iklimin, toprak ve bitki örtüsünün, su kaynaklarının çokluğuna, bunlarla ilişkili olarak da nüfusun eşitsiz dağılmasına ve değişik bölgelerin farklı ekonomik türlerde uzmanlaşmasına yol açmıştır. Azerbaycan son yıllarda zengin petrol yatakları ile adından sıkça söz edilen bir ülke olmuştur. Bu özelliği ile dünya gündeminde önemli bir yer işgal etmektedir. Azerbaycan madenler bakımından da çok zengin bir ülkedir. Petrolün yanısıra doğalgaz, polimetal ve kimya sanayii hammaddesi, mineraller, inşaat malzemesi, tedavi önemi olan mineral sular başlıca yeraltı zenginlik kaynaklarıdır. Fakat Azerbaycan bu kaynakları yeteri kadar iyi işletememektedir. Alt yapı yetersizliği ve modern teknolojik imkanların azlığı hem hammadde hem de iş gücü kaybına sebep olmaktadır. Bu eksiklikler tamamlandığında kalkınma önünde büyük bir engel ortadan kalkacaktır. Ülkede petrol üretimi gün geçtikçe artmaktadır. Bakü-Ceyhan Petrol Boru Hattı'nın devreye girmesi ile Azerbaycan dünyanın sayılı zengin ülkeleri arasına girecektir. 1994 yılında otuzyıl için petrol arama, çıkarma ve pazarlaması aralarında (TPAO)'nın da bulunduğu 10 petrol şirketine verilmiştir. Bu durum Azerbaycan'ın Türkiye ve batı ülkeleri ile olan ilişkilerini gittikçe kuvvetlendirecektir. Sekiz milyona yaklaşan nüfusu ile bölgede güçlü bir ülke olan Azerbaycan, çok çeşitli etnik yapıyı da bir arada barındırmaktadır. Ülkenin nüfusu genellikle Kura oluğunda yoğunlaşmaktadır. Azerbaycan'ın kır-kent nüfus değişimi ise sürekli olarak kent nüfusu lehinde gelişmiştir. Özelikle şehirsel yerleşmelerdeki sanayi, eğitim, kültür ve sosyal refah düzeyinin değişme göstermesi ile birlikte, kırsalyerleşmelerden şehirlere doğru göçler devam etmiş ve sürekli olarak şehirsel nüfus artmıştır. Azerbaycan'da farklı iklim tipleri görülmektedir. Subtropikal makroklima kuşağında yer alan ülkede dünya için beliren 11 iklim tipinden 9 iklim tipi hüküm sürmektedir. Ülkede farklı iklim tiplerinin görülmesi, bitki örtüsü özelliklerine de yansımaktadır. Azerbaycan'ın toprak örtüsü de çeşitli toprak tiplerinden meydana gelmiştir. Azerbaycan'da elverişli iklim şartları, çeşitli tarım ürünlerinin yetişmesine imkan sağlamıştır. Yapılan barajlar ve sulama kanalları tarım alanlarının genişlemesine sebep olmuştur. Ovalık alanlarda sulamalı, dağlık alanlarda kuru tarım şeklinde yapılan tahıl tarımı, hemen hemen, ülkenin her bölgesinde önemli bir uğraştır. Tarım sektörünün temelini pamukçuluk, bağcılık, tahıl üretimi, sebzecilik, tütüncülük, ipekçilik ve çay üretimi meydana getirmektedir. Hayvancılık ülke ihtiyacını karşılayacak şekilde gelişme göstermiştir. İpek böcekçiliği özellikle Seki bölgesinde yaygın şekilde yapılmaktadır. Mersin balığından yapılan havyar üretimi dünyaca meşhurdur. Azerbaycan'da ulaşım demiryolu taşımacılığına dayanmaktadır. Daha sonra karayolu ve denizyolu gelmektedir. Son yıllarda havayolu taşımacılığı da önemini gittikçe arttırmaktadır. Kısaca, Azerbaycan çok çeşitli doğal koşullar içinde ve çok farklı kültürler arasında yaşam biçimini kurmuş ve 70 yıl süren kapalı bir hayattan sonra bugün dış dünya ile bağlantılarını kurma çabası içine girmiştir. Yani Azerbaycan şu sıralarda yeni bir yaşam şekline başlamış bulunmaktadır. Diğer bir ifade ile, dış dünyaya açılma çabası içindedir. Biz de bu çalışmamızda, Azerbaycan'ı `Coğrafi Özelliklerin Kalkınmaya Etkileri` ilkeleri çerçevesinde incelemiş bulunmaktayız. XI

ABSTRACT Azerbaijan is located on the south-east of Koukases. As rich country in Natural buties in the North Big Koukas Mountains, in the southwest the small Koukas Mountain and Kür river-basin is adding the buties of Azerbaijan in Natural aspect. Azerbaijan as a country, owning a various types of land shapes, climate, land plant cover abundance of water sources, and in relation with this the inegwal spnead of population had forced this country to home varied experiences of economical decisions in different regions. Last years Azerbaijan with rich petroleum couch had forced others to talk about its name. With this pecularity it is taking a very important place in world's agenda. Beside, the petroleum in Azerbaijan there are also other rich underground sourcess, like naturalgas, polymetals and industrial chemical rawmaterial, minarals, construction materials and mineral waters used in medical treatment. But Azerbaijan in not using or penetnating this resourcess to much that it pneserve. The lacking of methods of construction and lacking of technical equipment had resulted negatively in using the rawmaterial and on the loosing of working fonce. When this deficits will evalmate, this country will howe a step for ward to ward the development of country. The production of petroleum is in daily increase. With the opening of Baku-Ceyhan Petroleum tube Scatch, Azerbaijan will take his place that deserves as a development country. In the year 1994 for a 30 year the searching, bringing out and the marketing of petroleum has been given to 10 petroleum companies in wich TPAO takes place also. All this things will help Azerbaijan to get closer ties relations with Turkey and Western countries. Azerbaijan with almost 8 milion population is one of the biggest and strong countries in region in which lives many different ethic population in one place in Generally the countris population is living concentnaled in Kür gutter pipe. The exchouge of population between the town and city in Azerbaijan had always been in faworite of city the movement of XIIpopulation toward cities helped the industrial, economical and educational growth in cities. In Azerbaijan have been seen various types of climate. Also this country, which lies in subtropikal mikrclimate sash, has 9 types of 11 climates that all the world has. Appearence of various types of climate has also reflected in specialities of plant cover. Also the loud cover of Azerbaijan came up from various types of louds. Azerbaijan's good climate enables her to grow a rich variety at agricultural products. The dam and irrigation channels greatly enhanced Azerbaijan's capacity. In mountainous areas agriculture is based on products which do not need water agriculture is the major engagement of Azerbaijan is. Cotton, vine, vegetables, all sorf of grains, tabacco, silk, tea are the main products of Azerbaijan agriculture. In Şaki province silk is one of the most important product. Animal husbandry is also in a satisfactory level Hence Azerbaijan produced enough cattle and sheep for her oxn consumption. In addition, caivar is also an important and famous product especially from the Mersin fun. Transportation is based on railways. This is followed by road and sea links. In the recent years also air transportation is developed greatly. In short Azerbaijan is opening to the world after a 70 years of closed policies to the outer world. She is using her poxer of co-existing with other cultures and nations in a difficult part of the world. As a result it can be said that Azerbaijan is adopting a more liberal and a new philosophy in her international relationships. İn this research we are trying to search. `The effects at geographical conditions on the development of Azerbaijan.` XIII