Көмүртек кычкылынын айлана чөйрөгө тийгизген зыяндуулук таасирин экологиялык-экономикалык баалоо (бишкек тамеки фабрикасынын мештеринин иштөө мисалында)

Abstract

Көмүртек кычкылынын экологиялык-экономикалык зыяндуулугун баалообоюнча жазылган бул эмгекте көмүртек кычкылынын ден соолук үчүн гана таасиричоң болбостон, мындай таасирлерден улам келген материалдык чыгымдарынынмааниси да зор экендиги жана анын тамеки сыяктуу жашыруун, бирок коркунучтуубулактарын көзөмөлгө алуу аркылуу ашыкча чыгымдарды чектеп, экономиканыкөтөрсө, калктын ден соолугун чыңдаса, демек жашоо сапатын жогоруулатсаболоору илимий негиздүү эсептөөлөрдүн натыйжасында берилди.Диссертациянын кириш бөлүмүндө атмосфералык кирдөөнүн олуттуулугункөрсөтүү максатында, дүйнө жүзүндө алардын айлана чөйрөгө келтирген жалпызалакалары жөнүндөгү топтолгон маалыматтар берилди. Ошондой эле, иштинактуалдуулугу, диссертациянын негизги максаты жана жасала түрган негизгииштер аныкталды.Биринчи бөлүмүндө болсо, көмүртек кычкылынын негизги пайда болуубулактары, морлордон чыккан салыштырмалуу ыргытуулары, Кыргызстандагыанын аркыл булактардан чыккан массалык ыргытуулары жана ден соолука болгонзыяндуулуктары жөнүндө маалыматтар берилди. Ошондой эле, зыяндуулуктубаало ыкмалары жана зыяндуулукту алдын алуу үчүн төлөмдөр анализденди.Экинчи бөлүмүндө көмүртек кычкылынын массалык ыргытуусунаныктоонун физико-химиялык жана эсептөө ыкмалары анализдендип, алардыннегизинде Бишкектеги ОАО «Рээмтсма-Кыргызстан» тамеки өндүрүүчү ишканасы-нын морлорунан жана карамагындагы унаалардан чыккан көмүртек кычкылынынмассалык ыргытуулары эсептелди.Ал эми акыркы үчүнчү бөлүмдө, каралып жаткан ишкананын өндүрүштүкабалы аныкталып, мештеринен, карамагындагы унааларынан жана ишкананынпродуктуларынан (тамеки) чыккан көмүртек кычкылынын зыяндуулуктарыэсептелди жана аларга баа берилип ишкананын атмосферага ыргыткан көмүртеккычкылынын зыяндуулугун азайтуу жолдору сунушталды.Акырында, маалыматтарга таянып, жалпы мүнөздөмөлөр сунушталыпчыгарылган корутунду, тиркемелер жана пайдаланылган адабияттар берилди.

Karbon monooksidinin zararlarının çevresel ekonomik değerlendirilmesineyönelik olan bu araştırma çalışmasında bu gazın sadece sağlık üzerinde olan etkisi değilböyle etkilerin sonucu olarak ortaya çıkan ekonomik zararları da büyük önem taşıdığıilimi hesaplamalara dayanılarak kanıtlanmıştır. Ve bununla birlikle onun sigara gibi gizliama önemli kaynaklarını kontrol altına alarak fazla gereksiz masrafları sınırlayarakülkenin ekonosimini yükseltmek ve sağlık durumunu iyileştirmek mümkün olduğu daispatlanmıştır.Çalışma giriş bölümü dışında üç bölümden oluşmaktadır.Çalışmanın havanın kirlenmesi basit bir problem olmadığını vurgulayan girişbölümünde, onun tüm evrene verdiği zararları ve ekonomik masrafları ile ilgili bilgilerverilmiştir. Ve bunun dışında, konunun güncelliği, esas amacı, tesisi ve yapılacak önemliişler belirtilmiştir.Çalışmanın I.Bölümünde, karbon gazının esas kaynakları ve borulardan çıktığıderecesi, Kırgızista'da onun sıklık derecesi ve sağlığına verdiği zararları ile ilgili bilgileriçerilmektedir. Yanı sıra, zararların önlenmesine yönelik ödeme sisteminde ekolojik vesanayi standartları, ekolojik ve ekonomik zararları değerlendirmenin önemi üzerinde dedurulmuştur. Bunu dığında zararlı maddelerin çevresel ekonomik zararların hesaplanmasıyöntemleri üzerinde de durulmuştur.II. Bölümde ise, karbon oksidinin kaynaklarından gelen konsantrasyonlarınınbelirlenmesinin fiziko-kimyasal ve hesaplama yöntemleri araştırılmış ve onlara göreBişkek'teki OAO ''Reemtsma-Kırgızista'' sagara fabrikasının borularından, otomobilborularından gelen bu gazın konsantrasyonu hesaplanmıştır.Çalışmanın son III. Bölümünde ise, incelenen fabrikanın borularından, otomobilborularından ve ürünlerinden yani sigaralardan çıkan karbon monooksidinin çevreselekonomik zararları ayrı ayrı olarak hesaplanmıştır. Hesaplamada elde edilen sonuçlarkıyaslandırılarak değerlendirilmiş ve bu kaynaklardan gelen karbon gazının zararlarındankorunma yolları ile ilgili fikirler de verilmiştir.Son kısmında ise, varılan sonuç, bilgiler ışığında genel bir değerlendirmesunulmuş, son olarak da, tablo ve faydalanılan kaynaklar verilmiştir.