Жер-үй алтын кен комбинатынын аймагында өсүүчү nepeta pseudokokanica pojark., thymus serpyllum жана schmalhausenia nidulans. өсүмдүктөрүндө оор металлдардын кармалышын аныктоо

Abstract

Айлана-чөйрө антропогендик, техногендик факторлордон улам жабыркап калыбына келбес өзгөрүүлөрго дуушар болууда. Маанилүү булгануулардын бири болуп пайдалуу кен иштетүү процесси эсептелет. Анткени жергиликтүү экосистемага олуттуу таасирин тийгизет. Ал таасир топуракта кармалган элементтерди жер үстүнө чыгарып, бөлүп тазалоо учурунда айрым түрлөрүн ашыры колдонулат же чыгуу болуп бөлүнөт.Бул иште негизги максат катары иштетиле элек өнөр жай ишканасынын айланасында өсүүчү өсүмдүктөрдүн курамындагы оор металлдардын кармалышын аныктоо менен табигый деңгээлин билүү болду. Бул деңгээл баштапкы көрсөткүч катары колдонулуп келечекте чоң мааниге ээ болушу анык. Өсүмдүк топурактан, абадан, суудан элементтерди топтоп азык чынжырында катышуусу менен жаныбар аркылуу же түздөн-түз адам баласына өтүшү ыктымал.Кийин ишкана иш аракетин баштаган соң канчалык өлчөмдө оор металлдардын кармалышы өзгөрүүгө дуушар болгондугун аныктай алсак болот. Ал өзгөрүүлөр кандай таасир тийгизет сыяктуу суроолор экологияны коргоо маанисинде да пайдаланышы мүмкүн.Ачкыч сөздөр: айлана-чөйрө, кен, оор металл.

Ağir metaller – bütün canlı organizmalar iҫin ҫok toksik etki eden kimyasal elemanlar. Besin zinciri ile hayvan ve adam vucuduna girebilir. Sağlik koruma Uluslar arası toplumlarının bilgilerine gӧre, olumsuz etki eden polütantların arasında pestisitlerden sonra ikinci orunda. Araștırmalar bildiriyor ki son zamanda havada, suuda ve toprakta ağir metallerin harcmi artmakta. Bu endustriyel fabriklerin hızlı ve aktif calıșmaları, arabaların artması, gübreler vesaire ile bağlı.Bu yüzden olayı kullanarak, bugün tamamen calıșma ișlerini bașlamayan ve Kırgızistan Cumhuriyetinde büyüklüğü sayısında ikinci gelen Jer-Üy altın cevher fabrikası etrafında yetișmiș bitki organizmalarda hangi ve ne kadar ağır metaller var olduğunun tayini yüksek lisans tezinin amacı olarak seҫilmiști. Altın kazınacak alanın yayında, dağnın doğu-güney tarafından 3 tür bitki alındı: Nepeta pseudokokanica Pojark., Schmalhausenia nidulans ve Thymus serpyllum. Toplanmıș biyomateryal kurutuldu ve spektral analiz prosesleri iҫin hazırlandı. Her bir organa bӧlündü. Kırgızistan Cumhuriyetinin endustriyel elektrik ve yer cevherlerini faydalanma devleti komitesi üzerinde calıșmakta olan `Центральная Лаборатория» devleti ofisine teslim edildi. Laboratuvar uluslar arası standarta uygun resmen tanınmış ISO/MEK 17025. Attestat №KG 417/КЦА.ИЛ.026.Kontrol noktası olarak Ӧtmӧk așuusu seҫildi ve aynı bitki türleri toplandı. Onların da iҫerdiği ağır metalleri tespit ettikten sonra Jer-üy alanından alınmıș bitkilerinin iҫerdiği notları ile karșılaștırdık. Kobalt Jer-üy topraklarında fazla olduğunu deneyden ӧğrendik. Çünkü hemen hemen bu metal her türün her organında iҫerilmekte. Cer-üden alınmıș thymus serpyllumun sabında 50% bulunur. Kalay Schmalhauseniya nidulans ve thymus serpyllumun kӧklerinde var. Beriliy elemanı tek Ӧtmӧkte yetișmiș bitkilerde tespit xedildi. Bașka metaller arası fazla farklar yok, ama sadece galley metalli Schmalhauseniya nidulansin sap ve kӧğünde bulunmadı. Potasyum oksidi bir bitkinin ҫiҫeğinde iki nokta arası 30% yaptı.Íște, fizyolojik ve biyolojik ӧzelliklere gӧre her hangi bir metal belli organda toplanır. Sonuҫ olarak, Jer-üy altın fabrikasının etrafındaki bitkiler iҫerdiği metaller arası tehlikeli etkiye sahipleri var.