Суунун касиеттерин жана иондорун изилдөөнүн негизинде ысык-көлдүн абалын экологиялык баалоо

Abstract

Ысык-Көл - Кыргызстандын бермети жана туристик аймагы. Акыркыжылдары туристердин көбөйүшү көлүбүздүн экологиялык абалына да таасиринтийгизгени айкын. Антропогендик таасирлер, таштанды суулар жана катуукалдыктар Ысык-Көлдүн экологиялык абалын бузууда. Советтер Союз убагындаЫсык-Көлдүн экологиялык абалы жылына төрт жолу каралып келген. Көлдүнар тарабынан алынган суулардын гидрохимиялык анализи жасалып турган.1990-жылдан бери 2015-жылга чейин суунун анализдери жүргүзүлбөй калган.Ал эми суунун курамы көптөгөн факторлордун жана таасирлердин негизиндеөзгөрүп турат. 2015-жылы `KGZ-суу/Ысык-Көл` долбоорунун негизиндеКыргыз Республикасынын Өзгөчө Кырдаалдар Министрлигинин алдындагыгидрометеорология боюнча агенттиги тарабынан Ысык-Көлдүн абалынфизикалык жана химиялык көрсөткүчтөр менен гидрохимиялык байкоожүргүзүлө башталган.Диссертациялык иште суунун касиеттерин жана иондорун изилдөөнүннегизинде Ысык-Көлдүн ар тарабынан сынамдар алынып, физикалык жанахимиялык көрсөткүчтөр боюнча анализдер жүргүзүлдү. Айтылган иштерге булдиссертациянын автору да аракеттүү түрдө катышкан. Диссертациялык иш 109барактан турат. Өзүнө киришүү, адабияттык талдоо, эксперименталдык жанаэкологиялык талдоо, корутундулар бөлүктөрүн камтыйт. Эксперименталдык бөлүктө алынган сынамдар боюнча суунун курамыжана сапаттык көрсөткүчтөрү, суулардагы негизги иондордун кармалышы,суунун биогендик компоненттери жана органикалык эмес кирдетүүчү заттараныкталды. Бул изилдөөлөр Кыргызгидрометтин жер бетиндеги суулардынбулгануусун байкоо бөлүмүнүн аспаптары жана алеттери менен жасалды.Эксперименталдык иштердин негизинде алынган берилиштер, ошондой эле2015-жылкы маалыматтарды колдонуу менен Ысык-Көлдүн экологиялык абалыизилденди.Ачкыч сөздөр: Ысык-Көл, гидрохимиялык көрсөткүчтөр, БКЗ, ҮКААСЗ,жалпы минералдуулук, аммонийдүү азот, кирдеттүүчү заттар .

Isık-Göl-Kırgızistan'ın kuzey doğusunda, Kazakistan sınırına yakın birbölgede, kuzeyinde Küngöy Ala dağları ve güneyinde Teskey Ala dağları arasındakitektonik çukurda yerleşmiş,ortalama deniz seviyesinden 1606 m yüksekliktekonumlanır.Coğrafyası. Güney Amerika'daki Titicaca gölünden sonra dünyanın ikinci enbüyük dağ gölüdür. Karla kaplı dağlarla çevrelenmiş olmasına rağmen, gölün sularıhiçbir zaman donmaz; bundan dolayı gölün adı `ısı veya sıcak, ılık göl` anlamına gelenKırgız Türkçesi'nde `Isık-Köl`dür. Kırgız Türkleri bu göl için `Kırgızistan'ın bermeti(incisi)` diye adlandırmışlardır. Göl'ün uzunluğu batı-doğu yönünde 182 km, kuzeygüneygenişliği 60 km'dir. Kıyılarının toplam uzunluğu 988 km olup 6236 km²'lik biralanı kaplar. Gölün ortalama derinliği 278 m, en derin yeri 668 m'dir. Isık-Gölün güneykıyılarına karşın kuzey kıyılarında kıyı birdenbire derinleşmez ve fazla derin değildir.Güney kıyılarında eşderinlik eğrileri daha sıktır.Yaklaşık 118 akarsu ve dereler, gölü besler. En büyükleri Cırgalan ve Tüp'tür.Soğuk ve sıcak kaynak suları ve kar suları da gölü besleyen diğer kaynaklardır. Gölünsuyu biraz tuzludur, ve su düzeyi her yıl yaklaşık 5 cm düşmektedir. Eski eserlerdeIsık Gölü'nün isimleri Türk Gölü, Idık(Iyık-mukaddes) Göl olarak geçer. GüneyindeBoz-Bezik dağı (45,3 km) ve Urakır dağı (464km) konumlanır.