Кыргызстандагы жаңгак-мөмө токоюндагы жапайы жер-жемиштердин курамындагы полифенолдук бирикмелерди аныктоо

Abstract

Бул изилдөө ишинде, Кыргызстандын аймагындагы Арсланбап жаңгак-мөмө токоюнда өскөн жапайы алычалардын (Prunus divaricata) физико-химиялык көрсөткүчтөрү стандарттык методдорго ылайык изилденди . Физико-химиялык көрсөткүчтөрдөн, аскорбин кислотасынын кармалышы культуралык сортторунан жана мурда изилденген изилдөө иштеринин жыйынтыгынан алынган маанилерге салыштырмалуу көбүрөөк экендиги аныкталды. Алынган жыйынтык боюнча, жаңгак-мөмө токоюнда өскөн жапайы алычалардын курамындагы аскорбин кислотасынын кармалышы кара жапайы алычада 21.54 мг/100 г, кызыл жапайы алычада 16.61 мг/100 г жана сары жапайы алычада 7.38 мг/100 г түздү. Үлгүнүн жалпы кислоттуулугу йодометрикалык титрлөө ыкмасынын жардамы менен аныкталып кара алычада 2.31%, кызыл алычада 1.81%, сары алычада 1.57% түздү. Жалпы полифенолдордун саны Фолин –Чикалтеу реагентинин жардамы менен аныкталып, натыйжада изилденүүчү үлгүнүн курамындагы полифенолдук байланыштардын саны 5.37 мг/г кара жапайы алычада, 3.16 мг/г кызыл жапайы алычада жана 3.67 мг/г сары жапайы алычада экендиги аныкталды. Үлгүнү сапаттык полифенолдук курамы, жогорку эффективдүү суюктук хроматографиясы (HPLC) жана диод-матрицалык детектор (DAD) колдонуу менен 280, 320, 370 жана 520 нм толкун узундуктарында изилденди. Алынган хроматограммалар масс-спектрофотометрдин (MS) спектрлери менен салыштырылды. Натыйжада iiiүлгүнүн курамында полифенолдук байланыштардын 13 түрү аныкталды. Жапайы алычанын (P. divaricatа) курамында: ванилин кислотасы, хлороген кислотасы, проциадин димери, катехин, эпикатехин, кофеин кислотасы, кверцетиндин рутинозиди, гликозиди, галактозиди, арабинозиди, ксилозиди, эллагин кислотасы, пеларгонидиндин гликозиди, галактозиди жана цианидиндин гликозиди, рутинозиди камтылгандыгы аныкталды.Бул магистирдик диссертация Германиянын Билим берүү жана илим министрлигинин каржылоосу менен `Жапайы өсүмдүктөрдүн биологиялык активдүү заттарын колдонуу аркылуу Кыргызстандагы жаңгак токойлорунун туруктуу өнүгүүсү` аттуу проектин алкагында аткарылды (SUSWALFOOD funding code 01DK17016) Иштин натыйжалары боюнча бир макала жазылып, `Известия Вузов Кыргызстана` журналында жарыяланды.Ачкыч сөздөр: Кыргызстан, Арсланбап, жапайы алыча (Prunus divarikata), полифенол, HPLC-DAD-MS.

Bitki çeşitliliği açısından zengin olan ülkemizde kültüre alınan meyvelerin yanında büyük bir kısmı üreticilerimiz tarafından tanınan ancak yetiştiriciliği yapılmayan, kendiliğinden doğal olarak yetişen bir çok yabani meyve türü bulunmaktadır. Kuşburnu, alıç, ceviz, fıstık, badem, armut, elma, kayısı gibi yabani meyvelerin çoğu taze tüketildiği gibi ev ölçeğinde de az tercih edilmektedir. Günümüzde tıp alanında özellikle kırmızı ve mor renkli meyvelerin polifenol özellikleri üzerine yapılan çalışmalarda kalp-damar hastalıkları ve kanser tiplerinde koruyucu ve tedavi edici özellikler gözlemlenmiştir. Polifenollerin, serbest radikallerin sebep olduğu hastalıklar üzerine olan etkileri göz önüne bulundurulduğu zaman yabani kiraz eriği gibi yabani meyve türlerinin polifenolik özellikleri değer kazanmaktadır. Bu sebeple yabani meyvelerin ülkemizde doğal olarak yetişen ve birçok sahada farklı kullanım alanı olan bu türlerin araştırılması ve çalışılması gerekmektedir.Meyve ve sebzeler insan beslenmesinde esas olarak zengin ve mineral madde ve vitamin kaynağı olarak kabul görmektedir. Ancak yabani kiraz eriğinin polifenol maddelerce zengin gıdaları tüketen kişilerde çeşitli kanser ve kalp-damar hastalıklarının rastlanma oranının daha düşük olduğu bilinmektedir. Bazı bilimsel araştırmalar sonucu meyve ve sebze tüketimi ile belirli kanser ve kalp-damar hastalıklarının oluşumu arasında ters orantılı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Bu doğrultuda son yıllarda meyve ve sebzelerin, yabani meyvelerin toplam polifenollerinin saptanması, yapılarındaki polifenolik etkiye de sahip bileşiklerin tanımlanması üzerine yapılan tanımlanması çalışmalar yoğunlaşmıştır. Bütün bu incelemeler sonucunda çeşitli bölgelerde yetişen bitkilerin polifenolik özellikleri incelenmiş ve çeşitli hastalıkların önlenmesi amacıyla tıp ve gıda alanlarında