Kadjı-say uranyum atıkları deposundaki perovskıa abrotanoıdes üzerinde radyasyonun ve ağır metallerin etkisi

Abstract

Isık-Göl'ünün güney kıyısındaki Kadjı-Say köyünde 1969 yılı kapatılan uranyum madencilik fabrikasının uranyum atıkları endüstriyel ekipmanlarla birlikte maden depo bölgesine gömülmüĢtür. ġu anda, atıkların gömüldüğü maden deposunun bentleri doğal ve antropojenik etkilerin baskısı altında erozyon selleri ve çamur akıĢlarına maruz kaldığından radyoaktif materyalin yüzeye çıkması sözkonusudur. Çevrenin jeokimyasal Ģartlarına bağlı olarak yoğun miktarda radyonüklit içeren alanda yaĢayan canlı organizmaların biyolojik tepkileri açıkca görülmektedir. Son yıllarda kirliliği gözlemleyebilecek biyolojik monitörlerle yapılan araĢtırma metodları geliĢtirilmiĢtir. Bu çalıĢmada Perovskia аbrotanoides Kar. bitkisi Kadjı-Say uranium atık deposunun sebep olduğu radyoaktif ve ağır metal kirliliğinin boyutları ve bu kirliliğin bitkilerin mineral konsantrasyonunun üzerinde sebep olabileceği değiĢikliklerin varlığı araĢtırılarak canlı sitemlerin nasıl etkilendiğinin tespitini yapabilmek için çalıĢma materyalleri olarak seçilmiĢtir. 2017 yılın vejetasyonuna ait bildirilmiĢ bitkinin çeĢitli kısımları (yaprak, gövde ve kök örnekleri) ve herbir lokasyon için bitkilere ait toprak örnekleri uranium atık deposunun bulunduğu bölge ve civarından 4 lokaliteden ve atık deposundan 5,3 km uzağındaki kontrol bölgesinden alınmıĢtır. Lokalitelerin yükselti ve koordinatları 12-kanallı GPS Garmin eTrex cihazı ile tespit edilir, her birisi için radyometrik dozölçer SRP 68-01 cihazından yararlanarak radyasyon dozları belirlenmiĢtir. Ġstatistiksel olarak anlamlı olması için 5 farklı lokaliteden 3'er örnek alınmıĢtı. Daha sonra toplanan bitki ve toprak örneklerinin içerdiği Uranyum baĢta olmak üzere bazı ağır metal ve bitki makro ve mikroelementlerinin (U , Al, Ca, Cd, Cr, Fe, K, Mg, Ni, Pb ve Zn) tayin iĢlemleri, Erzincan Üniversitesi laboratuvarında bulunan ICP-MS cihazı kullanılarak yapılmıstır. ixGenel anlamda, atık deposunun bulunduğu 1.istasyonlarda bazı elementler için artıĢ ve bazıları için düĢüĢler en uç seviyelerde gerçekleĢmiĢtir. Data bize 1.istasyondan 3ve 4.istasyonlara doğru bir sızıntının olduğunu göstermektedir. Atık deposunun olduğu alanda radyasyon seviyesi normal değerlerin çok üzerinde kaydedilmiĢtir. Sonuç olarak, bitkide ağır metallerin normal sınırlar içinde kaldığı halde mineral elementlerdeki bitkiye alımda bazı mineral elementler için artıĢ ve bazıları için de düĢüĢler yaĢanması bize bunun sebebinin radyasyon seviyesinin yüksekliğinden kaynaklandığını düĢündürmektedir.Anahtar kelimeler: mineral elementler; Perovskia аbrotanoides; Uranyum atık deposu; ICP-MS.

На южном берегу озера Иссык-Куль в Тонском районе с 1948 по 1969 гг. функционировал горнорудный комбинат по переработке урановой руды, производственные отходы которого были захоронены. Биомониторинг территории образованного хвостохранилища, содержащего опасные радиоактивные и химические элементы, точнее, изучение его влияния на растение семейства Губоцветных - перовскию полынную (Perovskia аbrotanoides Kar.) стало целью данного исследования. Были взяты образцы растения – листья, стебли, корни – и почвы из четырех условных станций, непосредственно над Каджи-Сайским урановым хвостохранилищем и на различной степени удаленности от него, а также, из контрольной станции, удаленной от хвостохранилища на 5,3 км. Методом масс-спектрометрии с индуктивно-связанной плазмой (ИСП-МС) определено количественное содержание урана и некоторых других тяжелых металлов, также макро- и микроэлементов.Ключевые слова: минеральные элементы; перовския полынная; урановое хвостохранилище; ИСП-МС.