Soğuk Savaş sonrası Orta Asya'nın yeniden yapılanmasının Türkiye'nin güvenlik stratejilerine yansımaları

Abstract

Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla beraber dünya konjonktüründe oluşan yeni uluslararası sistemde bağımsızlıklarını kazanan Orta Asya Cumhuriyetleri, tarihte ilk kez uluslararası aktör olarak dünya sahnesine çıkmışlardır. Söz konusu ülkeler, bağımsızlıklarını genellikle tarihte rastlanan şekilde bir mücadele veya savaş sonucu kazanmamış, yeni oluşan dünya ortamında ömrünü doldurmuş bir birliğin daha uzun bir süre devam edememesi neticesinde elde etmişlerdir. Soğuk Savaş sonrası Orta Asya'daki yeniden yapılanma süreci, bu cumhuriyetleri bir yandan Sovyetler Birliği ile olan geçmişteki bağlantılarından kurtularak bağımsızlıklarını pekiştirmeye ve uluslararası konumlarını güçlendirmeye yöneltirken, diğer yandan bölgede birçok çatışma noktasını da doğurarak sosyo-kültürel, siyasal ve ekonomik sorunlarla karşı karşıya bırakmıştır. Ayrıca bölge ülkelerinin önemli enerji kaynaklarını bünyesinde bulunduruyor olması ve Hazar merkezli jeopolitik mücadelenin de her geçen gün şiddetini arttırması, bölgeyi tüm dünyanın ilgi odağı hâline getirmiştir.Sovyetler Birliği'nin dağılması, güvenlik algılamalarında da ciddi değişimlere neden olmuştur. Neorealist teoriye göre; Soğuk Savaş döneminde belirgin ve tek boyutlu olan tehdit algılamaları, artık daha geniş alanlara yayılmış ve çok boyutlu bir yapıya bürünmüştür. Bu ortam içerisinde Sovyetler Birliği'nin güvenlik şemsiyesi altında güvenliğini temin eden Orta Asya Cumhuriyetleri, bağımsızlıkları sonrasında bölgede yeni bir güvenlik alanı meydana getirmişlerdir. Güvenliğin geniş alanlara yayıldığı ve askerî boyutun dışında diğer unsurları da kapsadığı bir ortamda oluşan bu güvenlik alanı, tüm bölgenin güvenliğini doğrudan etkilediği gibi Türkiye açısından da önemli güvenlik sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.Orta Asya Cumhuriyetleri'nin bağımsızlıklarını tanıyan ilk ülke olan Türkiye, ilk yıllardaki heyecanının gerçeklerle törpülenmesi sonrasında, bölgedeki dengeleri ve gelişmeleri dikkate alarak daha gerçekçi politikalar üretmenin gerekliliğini anlamıştır. Türkiye'yi Orta Asya Cumhuriyetleri ile işbirliği yapmaya yönelten itici güçler olduğu gibi, Orta Asya bölgesinden yükselen ve Türkiye'nin güvenliğini tehdit eden unsurlar da bulunmaktadır. Bu durum, Türkiye'nin bölge içi ve bölge dışı dengeleri dikkate alarak, Orta Asya bölgesine yönelik ulaşılabilir hedefler oluşturmasını ve bu hedefler doğrultusunda izlemesi gereken uygulanabilir dış politika stratejileri geliştirmesini gerekli kılar.

When the Soviet Union demised, Central Asia republics, who secured their sovereignties within the new international system in the world conjuncture, have appeared on the world scene, for the first time in history, as international actors. These countries did not win their sovereignties via a struggle or a war, but they won it as a result of the fact that an old system failed to persist in holding on in this new world order. The restructuring process in Central Asia during post Cold War has assured the sovereignties of these countries and strengthened their international status as they got rid of the former ties with Soviet Union, on one hand, It has left the territories with socio-cultural, political and economical problems by creating numerous conflicts in the area, on the other hand. Besides, that the area includes the countries with significant energy reserves and that the geopolitical struggle centered upon the Caspion Region intensifies with each passing day have made the region the focus of the world.The dismise of the Soviet Union has resulted in some serious changes in security perceptions. According to neorealist theory, The threat perceptions, which are explicit and unidimensional throughout the Cold War, have now been more expansive and multidimentional. Under these circumstances, Central Asia republics, who secured themselves by the security net of the Soviet Union, have formed a new security area in the region after they attained their independenges. The security area, being formed in an environment that security spreads to wider areas and includes elements other than military dimensions, not only has a direct effect on the whole region?s security, but it also gives rise to significant security problems for Turkey.Being the first country to acknowledge the independencies of Central Asia republics, Turkey, with its lessened initial excitement after facing off the realities, has accepted the need to find more realistic policies by taking the balance and the progresses in the area into consideration. These are some elements deriving from Central Asia and threatening the security of Turkey as well as these are some impulsive forces pushing Turkey to cooperative with Central Asia republics. Under these circumstances, Turkey needs to delevop some attainable goals over Central Asia while taking territorial and extra-territorial balances into consideration, and to develop workable down to earth foreign policy strategies to pursue in accordance with these goals.