XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Sayak Uruusu'nun sosyal ve ekonomik tarihi

Abstract

Merkezî Asya'nın en eski kavimlerinden birisi Kırgızlardır. Diğer Türk halkve toplulukları gibi Kırgızlar temelde göçebe gruplardan meydana gelmekteydi. Bubağlamda, Kırgızları teşkil eden gruplar üç ana gruptu. Bu gruplar, On Kanat, SolKanat ve İçkilik adları ile bilinmekteydiler. Gruplara ayrılmada idarî, sosyal veaskerî düşüncelerin daha ön planda olduğu anlaşılmaktadır. Bazı kaynaklarınbelirttiğine göre, İçkilikler dışarıdan gelmişlerdi. Her bir gruba bağlı uruular veuruulara bağlı uruklar mevcuttu. Bu uruulardan birisi de On Kanat'a bağlı Sayaklaridi.Sayak uruusu hakkında ilk tarihî bilgiler, XVI. yüzyıla kadar gitmektedir.Ancak, Sayak adının nereden geldiği hakkında bir bilgiye sahip değiliz. XVII. veXVIII yüzyıllarda Tanrı Dağları civarında faaliyetlere başlayan Sayaklar, bilaherenüfuslarının artmasıyla geniş bir coğrafyaya dağılmaya başlamışlardır. Bubakımdan, bahis konusu uruunun bazı grupları, asıl bulunduğu Narın bölgesidışında, Celalabat, Talas, Isık Köl ve Çüy vadisinde bulunmaktadırlar.Sayak uruusu gruplarının idaresinde söz sahibi olan kimseler önceleri `Biy`ve daha sonra `Manap` unvanı ile bilinirlerdi. Uruu yönetiminde yegane sorumlukimseler bunlardı. Bunun yanında `Aksakal` unvanı ile bilinen kimselerin deyönetimde ağırlıkları vardı. Toplumun genel sosyal yapılanması içinde zenginolarak bilinen `Bay`ların ve erkeğin ilk hanımı olan `Baybiçe`lerin ailede vetoplumda önemli bir yerleri vardı.Diğer Kırgız uruularında olduğu gibi, Sayaklar'da en temel sosyal yapı aileidi. Bu bakımdan aile ile ilgili zengin terimler bulunmaktadır. Sayak uruusu,ekonomik faaliyet bakımından genelde hayvancılıkla uğraşmakta idi. Onlar, diğerKırgız uruuları gibi hayvancılık alanında uzmanlaşmışlardı. Bu bakımdan hayvanve hayvancılık etrafında zengin bir kültür vücud bulmuştur. Bunun yanında yakındönemlere doğru gelindikçe ziraatçiliğin de geliştiği görülmektedir.Göçebe hayat tarzında yaylak kışlak hareketleri ve bu hareketlerçerçevesindeki kültürel hayat önemli idi. Bu sebepten Sayak uruusunun en temelhayat tarzının, yaylak- kışlak hayat tarzı olduğu dikkati çekmektedir. Bu sebeptenonlarda kıştoo, cazdoo, cayloo ve küzdöö olarak bilinen dört mevsimin yaşandığıcanlı bir hayat tarzı vardı. Bu hayat tarzı içinde zengin bir kültürel hayat mevcuttu.Bu bağlamda onlar, genel Kırgız kültürü içinde zengin bir giyim kuşam ilenişanlanma, evlenme ve ölüm âdetlerine sahiptiler.

Kyrgyzs are one of the ancient ethnic groups in Central Asia. BasicallyKyrgyzs had formed on nomadic tribes like the other Turkic communities. Forexample, Kyrgyz nation consists of three big ethnical groups. These groups arecalled On Kanat, Sol Kanat and Ichkilik. In dividing into three groups,administrative, social and military thought were most important. According to thesome resources, the other group Ichkiliks came from outside. Each ethnical grouphas some tribes (uruu) and each tribe divides into lots of small lines (uruk). Oneof the tribes is Sayak which belong to On Kanat.The first information about the Sayaks is based on XVI th century. But, thereis no information about the meaning of Sayak's term. In XVII-XVIII th centuries,population of Sayak tribe which lived in Tanrı Dağları increased and they scatteredinto many other regions. Today, the main part of this tribe has lived in Naryn andsome groups in Calalabat, Talas, Issyk Kul and Çuy regions.In administration structure of Sayak tribe, at first `biy`, then `manap` werethe biggest position. Only they were responsible for controlling of tribe. Except forbiys and manaps, there was an other political leader called `aksakal`.The social structure of Sayaks is based on family like the other tribes. Also,there are lots of social terms related to the family. Therefore, the common socialstructure of tribe was always important. On the other hand, `bay` standed for richone and `baybiçe` (the oldest lady in family) had an important position in thesociety.In terms of economical activity, Sayak tribe had a tight relation with stockraising. They became a specialist in this field. So, among the nation appeared largeculture of stock raising. In addition, the agriculture grew up in the last centuries.The nomad life which founded on mountain pasture and sheltered place andtradition related to that lifestyle also was very important. Therefore, the Sayakslife, based on this movement with occured between mountain pasture and shelteredplaces. Clothing, wedding and death traditons followed as the continuation of thepart.