Orhun Abidelerinde geçen söz varlığının Kırgız Türkçesindeki izleri

Abstract

Tezimizin konusu olan Orhun abidelierinin bugün bilim dünyasına bilinenokuyuş ve yorumlarının az çok değişiklik ve farklılık içermesi dolayısıyla birkaçvaryantı mevcuttur. Bu varyantların arasından tanınmış bilim adamlarının kabul ettiğiTalat Tekin'in okuyuş ve yorumlarına tez çalışmasının dayandırılması tercihedilmiştir. Bu çalışmada yalnız II. Göktürk Kağanlığı döneminde dikilmiş Orhunabidelerinin – Tonyukuk, Kül Tigin, Bilge Kağan yazıtları – Türkçesi ile KırgızTürkçesi'nin sözvarlıkları arasındaki benzerlikler ve ayrılıklar tarihi karşılaştırmalıyaklaşıma göre ele alınmıştır.Bu mukayeseli çalışmayı tez olarak almamızın amacı Orhun abidelerininsözvarlığı ile Kırgız Türkçesinin sözvarlığı arasındaki ilişkileri tespit ederek bilimdünyasına tanıtmaktır. Kırgız Türkçesi'nin yazı ve konuşma dilinde bulunan OrhunTürkçesi'nden kalma kelimeleri leksikolojinin çeşitli dallarına göre inceleyip ortayakoymak ve Kırgızcanın leksikolojisi üzerine yapılan çalışmalara katkıda bulunmakdüşüncesi çalışmamızın ortaya konmasına yardımcı olmuştur.Tez çalışmasında temel olarak abidelerde geçen kelimeler Kırgızcakarşılıkları, anlamları ve örneklemeleri ile beraber sıralandı.Tezin 'Giriş' kısmında Orhun abideleri, Orhun Türkçesi ve Kırgız Türkçesihakkında genel bilgi verilmiştir. Çalışmanın esasını teşkil eden inceleme kısmı üçbölümden meydana gelmiştir.I. Bölümde Orhun Türkçesi'nin ve Kırgız Türkçesi'nin ses bilgisi özellikleri,ünlü ve ünsüz varlıkları üzerinde karşılaştırmalı olarak durulmuştur.II. Bölümde kelimelerin anlam ve şekil yönünden gösterdikleri değişmelerdikkatlere sunulmuştur. Kelimelerin yansıttığı leksikolojik gelişmeler artzamanlıyöntemle aydınlatılmaya çalışılmıştır. Bu bölümde ayrıca çekirdek kelimeler,anlamları değişen, unutulan, yitirilen sözcükler ele alınmıştır.III. Bölümde Orhun abidelerinde geçen kelimelerin Kırgızca karşılıklarına,anlamlarına, örneklemelerine kaynaklarıyla beraber yer verilmiştir. Bunun devamındaüç abidenin 'Dizin'i çıkartılmıştır. Orhun yazıtlarında geçen bütün kelimelerin çeşitligramer çekimleri, geçtikleri yerler sıralanmıştır.Tezin son kısmında tezi hazırlamak için yararlandığımız kaynak eserlerin vesözlüklerin listeleri sunulmuştur.

The existence of diverse reading and supposing variants of the OrkhonInscriptions, which we took as a master's thesis, caused us to choose the one.Consequently the study based on the well-known Turkisch scholar Talat Tekin'sreading variant.The present work includes merely the three monuments erected on the secondEast Turkic Empire, i.e. the Kül Tigin, Bilge Kagan, Tonyukuk inscriptions.Resemblance and divergences between the Orkhon and Kyrgyz lexicons wereinvestigated conveniently to historical and comparative approach.There are many words in colloquial and literary language of Kyrgyz Turkic,which also used on VIII century of Turkic (the Orkhon Turkic period).The purpose of taking this comparative study as a master's thesis is arevealing relation between Orkhon and Kyrgyz Turkics, to find out the Orkhonlexicon trace on the Kyrgyz words. In the study mainly occurs scripted words on themonuments with Kyrgyz parallels, meanings illustrated with many examples.The common information about the Orkhon memorials, Orkhon and KyrgyzTurkic was given in the Introduction part. After this section the thesis consists of threechapters.Part one contains analysis and phonetic comparison of vowel and consonantsystems of Orkhon and Kyrgyz Turkics.The second part includes enlightening the semantic development of Orkhonlexicon toward Kyrgyz Turkic. It also contains examples of steady basic wordsagainst various changes and forgotten, lost words.At the third chapter occurs Orkhon words with versions, meanings andexamples in the Kyrgyz Turkics referred to the origins, then follows index of theinscriptions, where listed all declension of words.The Bibliography is followed by the Conclusion includes the result of thestudy.