Çarlık Döneminde Türkistan'da fikir akımları

Abstract

Çalışmamızda, XIX. yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başında yaşamış olan bellibaşlı Türkistan aydınları ve onların İslamcı, Türkçü, yenilikçi fikirler temelinde toplumüzerinde meydana getirdikleri değişimin belirleyiciliği vurgulanmaya çalışılmıştır.bu sebeple çalışmamızın odak noktasını Ceditçilik, İslamcılık ve Türkçülük, kısmende Sosyalist fikirlerin etkisiyle Türkistan aydınlarının kültürel, siyasi ve demokratikhareketleri oluşturmaktadır.Bu bağlamda araştırmamızda ilk olarak, Rus Çarlığı'nın bölgeyi işgal sebepleri,Türkistan'da hanlıklar, Türk boyları ve birbirleri ile ilişkileri, Rusya'nın Türkistan'ıişgali ve bölgede kurduğu siyasi ortam hakkında genel bigi verilmiş, Türkistan fikirhayatını derinden etkileyen XIX. Yüzyıl ve XX. yüzyılın başlarında Türkistan'daeğitim konusu kaynaklar çerçevesinde ele alınmıştır.Türkistan'da ortaya çıkan fikirlerin asıl kaynağı ve yayıcıları aydınlar olduğuiçin, XIX. ve XX. yüzyılın başlarında Türkistan halkının kültürel ve toplumsal varlığınıhalkın ortak değerleri İslamcılık-Türkçülük fikirlerinin birlik temelinde Cedidizmlekorumaya çalışan Türkistan aydınlarının, hayatları, fikirleri, eserleri, Türkistan fikirhayatına katkıları üzerinde durulmuştur. Türkistan'da aydın, toplumsal hayatın birliğini,işlevini ve toplumdaki bireyin entegrasyonunu sağlamaktadır. Bu sebeple, İslamcılık,Türkçülük, Ceditçilik fikirlerinin Türk dünyasında ortaya çıkışları ve Dünya kamuoyununbu fikirleri nasıl değerlendirdikleri ele alındıktan sonra, fikirlerin Türkistan'dakiyansımaları ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir. Son olarak çalışmamızda Türkistan'da,XIX. yüzyılın sonlarında oluşmaya başlayan ve XX. yüzyılın başlarında ortaya çıkanbu fikirlerin, Türkistan siyasi-kültürel hayatında meydana getirdiği değişim ve aydınlarüzerindeki etkileri ortaya konulmuştur.Anahtar kelimeler: Türkistan, İslamcılık, Türkçülük, Ceditçilik

In this paper the works or famous educators of Turkistan of the end of the19th and beginning of the 20th centuries were researched , their advanced ideas ,basedon Islamism and Turkism ,but the main emphasis was given to show the process ofchanges in society because of the influence of these ideas.The main points of our workwere cultural , political and democratic movements of Turkism,and partly Socialism.In the first chapter there is information about the reasons of occupation ofTurkistan by Russian kingdom,khamates, situated in the given area, Turkic tribes,theirinterrelations and also political situation, formed in Turkistan. The theme of educationin the 19th and 20th centuries deeply influenced the movements in Turkistan, namelyin the framework of this theme . A list of literature and different sources were used inthe work.The major question of this work was the enlighters of Turkistan ,who becameforefathers and extenders of the ideas and the movement.As they tried to save culturaland social existence od Turkistan's nation union at the end of the 19th and the beginningof the 20th centuries, using ideas of Jadism, on the foundation of the union ofIslamism-Turkism. The great attention was focused on life, thoughts, and works ofthose enlighters and on their input in the development of the ideas of Turkistan. Theenlighter provided earning capacity and formation of the social life and assigned theintegration of personality in the society.Due to these reasons after the emergence ofideas of Jadism, Islamism and Turkism and after the appearance of the questions howto use these thoughts in global public judgments, projection of Turkistan started beingstudied. In the conclusion of this work the author has shown the influence of theenlighters and their ides on the changes of political and cultural lire of Turkistan, in theend of the 19th and in the beginning of the 20th century.Key words are: Turkistan, Jadism, Islamism and Turkism.